Tóm tắt Luận án Nghiên cứu đại chúng hóa kinh điển Nho gia 10 năm đầu thế kỉ XXI ở Trung Quốc trường hợp tác phẩm luận ngữ

Nội dung tài liệu: Tóm tắt Luận án Nghiên cứu đại chúng hóa kinh điển Nho gia 10 năm đầu thế kỉ XXI ở Trung Quốc trường hợp tác phẩm luận ngữ

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ====================== NGUYỄN BẢO NGỌC NGHIÊN CỨU ĐẠI CHÚNG HÓA KINH ĐIỂN NHO GIA 10 NĂM ĐẦU THẾ KỈ XXI Ở TRUNG QUỐC TRƢỜNG HỢP TÁC PHẨM LUẬN NGỮ Chuyên ngành: Trung Quốc học Mã số: 62 31 06 02 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRUNG QUỐC HỌC Hà Nội – 2020
2. Công trình được hoàn thành tại Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội. Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Kim Sơn Phản biện 1: Phản biện 2: Phản biện 3: Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng cấp Đại học Quốc gia chấm luận án tiến sĩ họp tại . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . vào hồi giờ ngày tháng năm 20... Có thể tìm hiểu luận án tại: - Thư viện Quốc gia Việt Nam - Trung tâm Thông tin - Thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội
3. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Khổng Tử đã kế thừa và hệ thống hóa và phát triển tư tưởng của Chu Công sáng lập ra học thuyết Nho gia đến nay đã hơn 2500 năm lịch sử. Trải qua nhiều biến cố thăng trầm, có những giai đoạn Nho gia phát triển huy hoàng rực rỡ như thời Xuân Thu, thời Tống; có giai đoạn bị “đốt sách chôn Nho”, mất vị thế độc tôn khi chế độ quân chủ sụp đổ; thậm chí bị Mao Trạch Đông bài trừ đòi “Đả đảo Khổng gia điếm” ở ngay tại Trung Quốc trong thời kỳ Cách mạng văn hóa. Tư tưởng và văn hóa Nho giáo có sức sống mãnh liệt và được phục hưng trở lại đầu thế kỉ XXI. Đầu thế kỉ XXI, đứng trước sự suy thoái của đạo đức xã hội, những giá trị của Nho giáo về tu dưỡng, giáo dục con người dần dần được coi trọng trở lại và được thúc đẩy thành phong trào tại các nước Đông Á. Trong suốt 10 năm đầu thế kỉ XXI với hàng loạt sự kiện đón sự trở lại của Nho học. Năm 1999 là dấu mốc quan trọng, lần đầu tiên sau 50 năm Chính phủ Trung Quốc tổ chức kỷ niệm 2550 năm sinh Khổng Tử, tạo tiền đề phục hưng đạo Khổng trong thế kỉ XXI. Hiện tượng Vu Đan – Luận ngữ năm 2006 là sự kiện văn hóa nổi bật nhất đã gây nên một cơn sốt Quốc học ở Trung Quốc. “Nho gia nhiệt” là cụm từ được xuất hiện với tần suất khá phổ biến trên các phương tiện thông tin đại chúng, các cuộc hội thảo, các nghiên cứu cũng như các chương trình của truyền hình quốc gia Trung Quốc. Các nhà nghiên cứu Nho học ở Trung Quốc đang giải thích lại kinh điển Nho gia, từ đó, đưa Nho học lại trở thành hình thái tư tưởng khoa học hiện đại, hoặc có sự chuyển đổi đầy sáng tạo, để có thể hội nhập với dòng chảy lớn của văn hoá thế giới đa nguyên. Trong thế kỉ XXI, Trung Quốc xem Nho học không chỉ là tài nguyên tinh thần để xây dựng “văn hóa mang đậm màu sắc Trung Quốc”, mà còn góp phần quan trọng trong “đối thoại văn minh” của Trung Quốc với thế giới. Ngày nay, Theo quan điểm của Trần Lai, Nho học tồn tại dưới ba hình thức: “Nho học học thuật”, “Nho học văn hóa” và “Nho học dân gian”. Vì vậy, việc đại chúng hóa Nho học - các tác phẩm kinh điển 1
4. Nho gia được Chính phủ Trung Quốc, giới học thuật và cả đông đảo các tầng lớp nhân dân đặc biệt quan tâm. Trong bối cảnh hiện xã hội hiện nay phương thức truyền bá kinh điển Nho gia như trước đây không còn phù hợp. Hơn nữa, xã hội loài người đang sống trong thời đại công nghệ thông tin bùng nổ và chịu tác động của cách mạng công nghệ 4.0, mọi mặt của đời sống đều có những thay đổi rõ nét, đặc biệt là việc số hóa được sử dụng rộng rãi. Việc truyền bá, đại chúng hóa các Kinh điển Nho gia có những thay đổi so với việc truyền bá Nho học trước đây. Việt Nam là một trong những nước Đông Á chịu ảnh hưởng của văn hóa phương Đông, đặc biệt chịu ảnh hưởng khá sâu sắc của tư tưởng Nho giáo, đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về Nho giáo. Tuy nhiên, góc tiếp cận nghiên cứu chủ yếu là nghiên cứu các tác phẩm kinh điển, nghiên cứu tư tưởng Nho gia, nghiên cứu các nhà nghiên cứu Nho gia. Các công trình cơ bản của lĩnh vực văn học, triết học, sử học, Hán Nôm... Việc nghiên cứu hoạt động đại chúng hóa kinh điển Nho gia ở Trung Quốc đầu thế kỉ XXI dưới góc tiếp cận Trung Quốc học, cụ thể liên cứu có sự kết hợp của Nho giáo, truyền thông đại chúng chưa là đối tượng nghiên cứu trực tiếp cụ thể của một công trình nào. Với những lý do trên, tác giả đã chọn vấn đề “Nghiên cứu Đại chúng hóa Kinh điển Nho gia 10 năm đầu thế kỉ XXI ở Trung Quốc - Trường hợp tác phẩm Luận ngữ” làm đề tài nghiên cứu cho luận án tiến sĩ của mình. 2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 2.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu chính của luận án là hoạt động truyền bá theo hướng đại chúng hóa kinh điển Nho gia, cụ thể là trường hợp tác phẩm Luận ngữ ở Trung Quốc. 2.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: Tiến hành điều tra, khảo sát việc truyền bá kinh điển Nho gia – Tác phẩm Luận ngữ thông qua sách Ngữ văn từ lớp 1-12; các tạp chí, công trình nghiên cứu luận án, luận văn về đề tài kinh điển Nho gia, Luận ngữ trong kho dữ liệu toàn văn CNKI ở Trung Quốc thời gian từ năm 2000 đến năm 2010. Đồng thời, tiến hành khảo sát lấy mẫu cách 2
5. sách có đề từ Luận ngữ trên trang dangdang.com ở Trung Quốc. Qua đó, phân tích nội dung đại chúng hóa Kinh điển Nho gia (lấy đại chúng hóa tác phẩm Luận ngữ làm nghiên cứu điển hình). Phân tích sự chuyển hướng trong nội dung giảng dạy truyền thụ kinh điển Nho gia – tác phẩm Luận ngử Về thời gian: Luận án tập trung nghiên cứu khoảng thời gian từ năm 2000 đến năm 2010. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích Luận án góp phần làm rõ nội dung, phương thức và mô hình đại chúng hóa Kinh điển Nho gia,trường hợp tác phẩm Luận ngữ; Đánh giá mức độ hiệu quả của hoạt động đại chúng hóa Kinh điển Nho gia ở Trung Quốc và dự đoán được xu thế phát triển Nho giáo ở Trung Quốc trong thế kỉ XXI. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Nghiên cứu hoạt động đại chúng hóa Kinh điển Nho gia chúng tôi xác định các nhiệm vụ của luận án như sau: Thứ nhất, làm rõ tổng quan tình hình nghiên cứu các vấn đề có liên quan đến luận án. Thứ hai, làm rõ các khái niệm về kinh điển Nho gia, và đại chúng hóa kinh điển Nho gia, nêu lý thuyết về mô hình truyền thông đại chúng; làm rõ bối cảnh Trung Quốc đầu thế kỉ XXI về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, khoa học kĩ thuật Trung Quốc trong kế hoạch 5 năm lần thứ 10 (từ năm 2001 đến năm 2005) và lần thứ 11 (từ năm 2006 đến năm 2010) ảnh hưởng đến quá trình đại chúng hóa kinh điển Nho gia ở Trung Quốc. Thứ ba, điều tra, khảo sát, phân tích nội dung nghiên cứu Kinh điển Nho gia - Luận ngữ 10 năm đầu thế kỉ XXI; luận giải nội dung đại chúng hóa kinh điển Nho gia, đặc biệt tác phẩm Luận ngữ. Thứ tư, đánh giá các giá trị mới của Luận ngữ đầu thế kỉ XXI; nhận xét và đánh giá hoạt động đại chúng hóa kinh điển Nho gia dưới cách tiếp cận từ bên trong và bên ngoài Trung Quốc. 3
6. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu và nguồn tƣ liệu 4.1. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện đề tài này, chúng tôi phối hợp sử dụng các phương pháp nghiên cứu cơ bản đang được sử dụng phổ biến và có hiệu quả như sau: Phương pháp phân tích văn bản, tư liệu; phương pháp nghiên cứu xuyên ngành; phương pháp quan sát; phương pháp thu thập số liệu; phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình; phương pháp thông diễn học; phương pháp huấn hỗ học; phương pháp khảo chứng học 4.2. Nguồn tư liệu Tư liệu nghiên cứu được khai thác từ các nguồn: các tác phẩm Kinh điển Nho gia; các bản Luận ngữ luận giải, các ấn phẩm giấy và số hóa của Luận ngữ; các bài tạp chí, luận án, luận văn có chủ đề liên quan tới Luận ngữ trên CNKI và Kinh điển Nho gia, đăng trên CNKI, EBSCO từ năm 2000 đến năm 2010; các sách tiêu đề có từ Luận ngữ được bán trên dangdang.com từ 2000 đến năm 2010; nội dung các bài có liên quan đến Luận ngữ trong sách giáo khoa Ngữ văn từ lớp 1 đến lớp 12 của Trung Quốc. 5. Những đóng góp của luận án 5.1.Về mặt lý luận Thứ nhất, công trình này xây dựng khung lý thuyết về mô hình đại chúng hóa kinh điển Nho gia tại Trung Quốc, phát triển khái niệm đại chúng hóa kinh điển Nho gia, Nho học đại chúng và tinh anh. Thứ hai, nghiên cứu hoạt động đại chúng hóa kinh điển Nho gia cung cấp thêm cơ sở khoa học cho lĩnh vực nghiên cứu Trung Quốc học. Thứ ba, tạo nên lý luận mới về nghiên cứu đại chúng hóa Nho giáo qua cách tiếp cận liên ngành. 5.2. Về mặt thực tiễn Những kết quả nghiên cứu chỉ ra một số thực trạng về phương thức tiếp cận Nho giáo của học sinh Trung Quốc ngày nay. Việc đại chúng hóa các tác phẩm Kinh điển đã không được đảm tuyệt đối bằng chế độ chính trị như thời phong kiến. Kinh điển Nho gia phải tìm cách thích ứng với xã hội Trung Quốc hiện đại, để Nho học không còn “kính nhi viễn chi” với quảng đại quần chúng nhân dân như trước thế kỉ XX. 4
7. Nghiên cứu thực tiễn cho thấy, trong các yếu tố tác động, thì yếu tố truyền bá giảng dạy trong trường hoặc cơ sở đào tạo có ảnh hưởng rõ nhất đến sự đón nhận của đại bộ phận đại chúng. Kết quả nghiên cứu này bước đầu giúp hiểu biết cụ thể hơn công cụ truyền bá Nho giáo hữu hiệu nhất. một mức độ nhất định, kết quả nghiên cứu này cũng cho phép chỉ ra giá trị tinh thần của Nho giáo sẽ là công cụ hữu hiệu nhằm khôi phục lại giá trị đạo đức của xã hội. Đồng thời có nghĩa thiết thực trong việc kế thừa và phát huy tư tưởng Nho giáo. Từ kết quả nghiên cứu có thể rút ra bài học, gợi ý về đại chúng Kinh điển cho Việt Nam. 6. Cấu trúc của luận án Luận án gồm những phần: ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, danh sách các công trình khoa học có liên quan đến luận án, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án gồm 4 chương, 12 tiết. Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu các vấn đề liên quan đến đề tài Chương 2: Cơ sở lý luận liên quan đến đề tài và bối cảnh Trung Quốc 10 năm đầu thế kỉ XXI Chương 3: Thực trạng hoạt động đại chúng hóa Nho giáo – tác phẩm Luận ngữ ở Trung Quốc 10 năm đầu thế kỉ XXI Chương 4: Đánh giá hoạt động đại chúng hóa Luận ngữ 10 năm đầu thế kỉ XXI ở Trung Quốc 5
8. CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ KINH ĐIỂN NHO GIA VÀ LUẬN NGỮ Sự phục hưng của Nho gia trong những năm đầu thế kỉ XXI ở Trung Quốc với “cơn sốt” Nho học và “Nho giáo nhiệt” đã thu hút nhiều học giả ở Việt Nam và thế giới quan tâm nghiên cứu với nhiều công trình nghiên cứu có giá trị. Liên quan đến nội dung của đề tài “Nghiên cứu đại chúng hóa kinh điển Nho gia 10 năm đầu thế kỉ XXI ở Trung Quốc (Trường hợp tác phẩm Luận ngữ)” có thể khái quát một số kết quả nghiên cứu chính từ các công trình tiêu biểu theo các nhóm nghiên cứu sau: 1.1. Nghiên cứu kinh điển Nho gia ở các nƣ c Phƣơng T Tư tưởng của Khổng Tử (Confucius) và tác phẩm Luận ngữ (The Analects) là một trong những trọng tâm nghiên cứu của giới Hán học Anh Mỹ. Các nghiên cứu về Nho học chủ yếu gồm các học giả người Mỹ như John King Fairbank, William Theodore de Bary, Joseph R. Levenson, ThomasA. Metzger, Roger T.Ames, Daniel A. Bell và các học giả người Mỹ gốc Hoa như Chen Rongjie (Trần Dung Tiệp), Du Weiming (Đỗ Duy Minh), Yu Yinhi (Dư Anh Thời), Cheng Zhongying (Thành Trung Anh)... Nghiên cứu của họ đã trở thành một tài liệu tham khảo quan trọng và bổ sung cho các nghiên cứu Nho giáo Trung Quốc đương đại. 1.1.1. Nghiên cứu của các học giả người Hoa Kiều Những nghiên cứu của Đỗ Duy Minh cho thấy trên thế giới hiện có một hướng nghiên cứu Nho Giáo khác hẳn với thói quen tầm chương trích cú vạch tìm nghĩa lý như từng có ở Việt Nam. Đỗ Duy Minh từng nói đến “sự chuyển hướng sang hiện đại của truyền thống Nho học”, “chuyển hoá một cách sáng tạo”, sự phát triển trong thời kì thứ ba của chủ nghĩa nhân văn Nho gia, “xuất phát từ truyền thống Nho gia và tiếp thu tinh thần hiện đại của phương Tây”, “sáng tạo Nho học trong bối cảnh đa nguyên hoá”. Trong cuộc hội thảo “Đổi mới Nho học trong bối cảnh toàn cầu hoá kinh tế” tổ chức ở Bắc Kinh tháng 10 – 2005, ông nói: Nho học thể hiện một cách đột xuất tư tưởng giáo dục luân l xã 6
9. hội, đạo l làm người, học vấn sinh mệnh, phương thức của cuộc sống, thể hiện tín ngưỡng của tinh thần nhân văn, là triết học và cũng là tôn giáo. 1.2. Những công trình nghiên cứu về kinh điển Nho gia và Luận ngữ ở Trung Quốc 1.1.2. Công trình nghiên cứu về kinh điển Nho gia ở Trung Quốc Trong thế kỉ XX, những nghiên cứu và đánh giá lại Nho học của giới tinh hoa tri thức, tinh hoa học thuật Trung Quốc, đã gắn kết các cuộc tranh luận tư tưởng và luận giải khoa học giữa các tư trào, học phái, và chủ nghĩa lại với nhau; từ đó cho thấy tính phức tạp, tính phong phú, và tính nghiêm ngặt của nghiên cứu Nho giáo. “Nho học với thế kỉ XXI” trở thành vấn đề thu hút sự chú của giới học thuật quốc tế. Nhìn lại nghĩ lại việc nghiên cứu trong thế kỉ XX về Nho học, nghiên cứu Nho học đầu thế kỉ XXI không chỉ là vấn đề mang tính lịch sử mà còn có tính thực tế dự báo tương lai Nho học trong thế kỉ XXI. 1.2.2. Những công trình nghiên cứu về truyền bá đại chúng hóa kinh điển Nho gia ở Trung Quốc Thứ nhất, truyền bá Nho học về mặt không gian. Thứ hai, truyền bá Nho học về mặt thời gian. Thứ ba, nghiên cứu lịch sử truyền bá Nho học. Các nghiên cứu hiện thời về truyền bá, đại chúng hóa Nho học của Trung Quốc tiếp khẳng định được vị trí và sức mạnh của Nho giáo, và cũng có giá trị để ta kế thừa nghiên cứu. Vấn đề là, các nghiên cứu đó giới hạn và chịu sự chi phối của tư tưởng và chính trị Trung Quốc, chưa đưa ra được những cái nhìn khách quan, toàn diện. 1.2.3. Các công trình nghiên cứu về Luận ngữ 1.2.3.1. Luận ngữ Cuối đời Đông Hán, Trịnh Huyền chú Luận ngữ, san định lại Trương Hầu Luận và Cổ Luận, bỏ đi hai thiên Vấn vương và Tri đạo để trở thành bản Luận ngữ vẫn lưu truyền và sử dụng đến ngày nay. 7
10. Bản Luận ngữ ngày nay, mười thiên đầu gọi là Thượng Luận, mười thiên sau gọi là Hậu Luận. có nội dung và được xếp theo thứ tự: Bảng 1.1: Nội dung các chương trong Luận ngữ Thƣợng Luận Hậu Luận Học Nhi Tiên Tiến Vi Chính Nhan Uyên Bát Dật Tử Lộ Lí Nhân Hiến Vấn Công Dã Tràng Vệ Linh công Ung Dã Quý thị Thuật Nhi Dương hóa Thái Bá Vi tử Tử Hãn Tử Trương Hương Đảng Nghiêu viết (Nguồn: Tổng hợp từ sách Luận ngữ, 2018) Từ khi Luận ngữ trở thành sách đến nay, vai trò và vị trí của nó trong các giai đoạn lịch sử khác nhau cũng có thay đổi. Sự thay đổi đó có thể liên quan tới các nhu cầu về chính trị hoặc cũng có thể liên quan tới sự thay đổi và phát triển bản thân nhận thức của giới học thuật. Vị trí của Luận ngữ trong Nho giáo có thể xét trên hai giai đoạn. Một là, Luận ngữ được xem như tác phẩm truyện kí. Hai là, Luận ngữ được xem như một tác phẩm kinh điển Nho gia. Thứ nhất, thời Lưỡng Hán, Luận ngữ được xem như tác phẩm truyện kí có tác dụng hỗ trợ cho Kinh điển Nho gia. Thứ hai, coi Luận ngữ là Kinh điển nho gia Will Durant (1990) cho rằng nghiên cứu Khổng Tử thì không chỉ có Luận ngữ, nhưng theo Will Durant trong Lịch sử Văn minh Trung Quốc thì “Cuốn đầu và là cuốn quan trọng nhất trong Tứ thư là cuốn Luận ngữ Cuốn ấy là cuốn đáng tin nhất để tìm hiểu triết l của ông” 1.3. Những công trình nghiên cứu đại chúng hóa kinh điển nho gia ở việt nam hiện na 1.3.1. Tiếp cận Kinh điển Nho gia dưới góc độ lịch sử, triết học 1.3.2. Tiếp cận Kinh điển Nho gia dưới góc độ Nho học 1.3.3. Tiếp cận Kinh điển Nho gia dưới góc độ Hán Nôm học 1.3.4. Tiếp cận Kinh điển Nho gia dưới góc độ dịch thuật 1.3.5. Tiếp cận tác phẩm Kinh điển Nho gia – Luận ngữ 8