Luận văn Thông điệp truyền thông về khoa học và công nghệ cho nông dân trên báo chí

Nội dung tài liệu: Luận văn Thông điệp truyền thông về khoa học và công nghệ cho nông dân trên báo chí

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN =================== NGUYỄN THỊ HẠNH THÔNG ĐIỆP TRUYỀN THÔNG VỀ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CHO NÔNG DÂN TRÊN BÁO CHÍ LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH: BÁO CHÍ HỌC Hà Nội – 2018
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN =================== NGUYỄN THỊ HẠNH THÔNG ĐIỆP TRUYỀN THÔNG VỀ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CHO NÔNG DÂN TRÊN BÁO CHÍ LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH: BÁO CHÍ HỌC Mã số: 60320101 Chủ tịch hội đồng: Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Đặng Thị Thu Hƣơng PGS.TS Nguyễn Thị Thanh Huyền Hà Nội – 2018
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, Luận văn này là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Nguyễn Thị Thanh Huyền. Toàn bộ các số liệu, trích dẫn đều có nguồn đầy đủ và trung thực. Hà Nội, ngày tháng năm 2018 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Hạnh
4. LỜI CẢM ƠN Qua thời gian học tập và nghiên cứu tại Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, đến nay tôi đã hoàn thành luận văn thạc sĩ Báo chí học với đề tài “Thông điệp truyền thông về khoa học và công nghệ cho nông dân trên báo chí”. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới PGS. TS Đặng Thị Thu Hương, các thầy cô giáo Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông và các thầy, cô giảng dạy các bộ môn đã tận tình truyền đạt những kiến thức quý báu, dạy bảo và chỉ dẫn cho tôi trong 2 năm học vừa qua cũng như tạo điều kiện cho tôi thực hiện nghiên cứu Luận văn này. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Thị Thanh Huyền – người trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, hoàn thành Luận văn. Tôi đã học hỏi được rất nhiều kiến thức bổ ích về lĩnh vực truyền thông, quan hệ công chúng cũng như tinh thần làm việc, kinh nghiệm và thái độ nghiêm túc trong nghiên cứu khoa học của cô. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Lãnh đạo Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển truyền thông KH&CN, Bộ KH&CN; lãnh đạo Ban Thời sự tổng hợp, Ban biên tập và các anh/chị phóng viên, biên tập viên phụ trách chương trình “Nông nghiệp và Nông thôn” (VOV1), Đài Tiếng nói Việt Nam và Chương trình “Chuyện nhà nông với nông nghiệp” (VTV1), Đài Truyền hình Việt Nam đã nhiệt tình hỗ trợ và tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình khảo sát, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Mặc dù đã cố gắng hoàn thiện luận văn bằng tất cả sự nhiệt tình và năng lực của mình, tuy nhiên bản thân không thể tránh khỏi những thiếu sót, hạn chế. Tôi rất mong nhận được sự thông cảm và góp ý, chỉ bảo của quý thầy cô giáo, các anh chị đồng môn và các bạn để tôi hoàn thiện luận văn này trong tương lai, nếu có cơ hội được nghiên cứu ở cấp cao hơn. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã động viên, khuyến khích tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Trân trọng cảm ơn! Học viên Nguyễn Thị Hạnh
5. MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 6 1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................... 6 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................. 9 3. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu ................................................................. 11 4. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ............................................................ 12 5. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài nghiên cứu ............................................... 16 6. Kết cấu của luận văn ............................................................................................. 17 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ THÔNG ĐIỆP TRUYỀN THÔNG KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CHO NÔNG DÂN TRÊN BÁO CHÍ .................................................................................................................. 18 1.1. Một số khái niệm ................................................................................................... 18 1.1.1 Khoa học và công nghệ ....................................................................................... 18 1.1.2. Báo chí, truyền thông ......................................................................................... 19 1.1.3. Thông điệp ......................................................................................................... 22 1.1.4. Truyền thông khoa học và công nghệ .............................................................. 26 1.2. Chủ trương, chính sách của Đảng và nhà nước về truyền thông khoa học và công nghệ cho nông dân. ................................................................................................. 30 1.2.1. Chính sách về KH&CN hỗ trợ phát triển nông nghiệp .................................. 30 1.2.2. Vai trò của truyền thông KH&CN cho nông dân ............................................ 34 1.3. Đặc điểm và thế mạnh của báo chí trong chuyển tải thông điệp KH&CN cho nông dân ........................................................................................................................... 38 1.3.1 Báo in .................................................................................................................... 38 1.3.2. Báo điện tử .......................................................................................................... 39 1.3.3. Phát thanh ............................................................................................................ 40 1.3.4. Truyền hình ......................................................................................................... 42 Tiểu kết Chƣơng 1 ................................................................................................... 46 CHƢƠNG 2: NỘI DUNG VÀ HÌNH THỨC CHUYỂN TẢI THÔNG ĐIỆP VỀ KH&CN CHO NÔNG DÂN TRÊN PHÁT THANH VÀ TRUYỀN HÌNH ...... 47 1
6. 2.1. Giới thiệu về các chương trình khảo sát: Chương trình “Nông nghiệp và nông thôn” (VOV1) và chương trình “Chuyện nhà nông với nông nghiệp” (VTV1) ............ 47 2.1.1. Chương trình “Nông nghiệp và nông thôn” (VOV1), Đài Tiếng nói Việt Nam.47 2.1.2. Chương trình “Chuyện nhà nông với nông nghiệp” (VTV1), Đài Truyền hình Việt Nam ................................................................................................................ 50 2.2. Nội dung và hình thức thể hiện thông điệp về KH&CN được phản ánh trong các chương trình khảo sát ................................................................................................ 52 2.2.1. Nội dung .............................................................................................................. 52 2.2.2. Hình thức thể hiện thông điệp KH&CN cho nông dân trong các chương trình khảo sát ............................................................................................................................. 66 2.2.3. Thể loại báo chí .................................................................................................. 71 2.2.4. Ngôn ngữ thể hiện .............................................................................................. 78 2.2.5. Tính tương tác ..................................................................................................... 84 2.3. Ý kiến các bên liên quan về thông điệp KH&CN cho nông dân trên báo chí ..... 85 2.3.1. Ý kiến của lãnh đạo tổ chức sản xuất và phóng viên phụ trách các chương trình phát thanh và truyền hình được khảo sát .......................................................... 86 2.3.2. Ý kiến nhà quản lý hoạt động truyền thông KH&CN ..................................... 90 2.3.3. Ý kiến của đại diện người nông dân ................................................................. 91 2.4. Ưu điểm và hạn chế về nội dung và hình thức của việc chuyển tải thông điệp truyền thông về KH&CN cho nông dân......................................................................... 92 2.4.1. Nội dung .............................................................................................................. 92 2.4.2. Hình thức chuyển tải thông điệp về KH&CN .................................................. 94 Tiểu kêt Chƣơng 2 ................................................................................................... 97 CHƢƠNG 3: MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG THÔNG ĐIỆP VỀ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CHO NÔNG DÂN TRÊN BÁO CHÍ ............................................................................... 99 3.1. Một số vấn đề đặt ra .............................................................................................. 99 3.1.1. Thông điệp về chủ trương, chính sách KH&CN cho nông dân còn chưa tương xứng với yêu cầu phát triển nền nông nghiệp tiên tiến .................................. 99 2
7. 3.1.2. Nội dung thông điệp về KH&CN cho nông dân còn chưa thiết thực, hiệu quả, thậm chí còn gây tác dụng ngược ..................................................................... 100 3.1.3. Hình thức thông điệp về KH&CN được chuyển tải còn chưa phong phú, chưa dễ hiểu, dễ nhớ, dễ áp dụng .............................................................................. 104 3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả chuyển tải thông điệp truyền thông KH&CN cho nông dân ......................................................................................................................... 104 3.2.1. Tăng thời lượng truyền thông về chính sách KH&CN cho người nông dân104 3.2.2. Phối hợp hiệu quả hơn giữa ngành KH&CN và ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn trong truyền thông KH&CN cho nông dân ................................... 105 3.2.3. Nâng cao chất lượng nội dung thông điệp truyền thông KH&CN cho nông dân ................................................................................................................................ 107 3.2.4. Tối ưu hóa hình thức chuyển tải thông điệp về KH&CN cho nông dân ....... 111 3.2.5. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực truyền thông về KH&CN cho nông dân ................................................................................................................................ 113 3.2.6. Khắc phục rào cản ngôn ngữ, văn hóa trong truyền thông KH&CN cho nông dân ....................................................................................................................... 114 Tiểu kết Chƣơng 3 ................................................................................................. 116 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 117 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 121 PHỤ LỤC 3
8. DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ASEAN Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á CNC Công nghệ cao CMCN 4.0 Cách mạng công nghiệp lần thứ tư ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long ĐH KHXH&NV Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn GDP Tổng sản phẩm quốc nội GLOBALGAP Thực hành nông nghiệp tốt toàn cầu KHKT Khoa học kỹ thuật KH&CN Khoa học và Công nghệ Nxb Nhà xuất bản NN&NT Nông nghiệp và Nông thôn PGS.TS Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển truyền thông khoa học STC và công nghệ THVN Đài Truyền hình Việt Nam TNVN Đài Tiếng nói Việt Nam VietGAP Thực hành sản xuất nông nghiệp tốt ở Việt Nam VOV1 Hệ Thời sự - Chính trị - Tổng hợp, Đài Tiếng nói Việt Nam VTV1 Kênh Thời sự tổng hợp, Đài Truyền hình Việt Nam 4
9. DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Kết cấu của chương trình Nông nghiệp và Nông thôn – VOV1 ......................... 48 Bảng 2.2. Kết cấu của Chương trình Chuyện nhà nông với nông nghiệp – VTV1 ......... 51 Bảng 2.3: Số lượng, tỷ lệ số phát sóng của chương trình phát thanh và truyền hình có nội dung truyền thông về KH&CN cho nông dân. ...................................................................... 54 Bảng 2.4: Số lượng các số phát sóng của chương trình Nông nghiệp và Nông thôn – VOV1 có thông điệp về KH&CN. ......................................................................................... 55 Bảng 2.5: Số lượng số phát sóng của chương trình Chuyện nhà nông với Nông nghiệp – VTV1 có thông điệp về KH&CN. ......................................................................................... 57 Bảng 2.6: Thời lượng phát sóng thông điệp KH&CN trong chương trình Nông nghiệp và Nông thôn – VOV1 ................................................................................................................. 70 Bảng 2.7: Thời lượng phát sóng thông điệp KH&CN trong chương trình Chuyện nhà nông với nông nghiệp – VTV1 .............................................................................................. 71 DANH MỤC BIỂU Biểu đồ 1.2: Các kênh cung cấp thông tin nông nghiệp nông thôn cho cư dân[14] ......... 43 Biểu đồ 2.2: Tỷ lệ nội dung thông điệp KH&CN trong chương trình Nông nghiệp và Nông thôn - VOV1 .................................................................................................................................. 56 Biểu đồ 2.3: Tỷ lệ các nội dung thông điệp về KH&CN trong chương trình Chuyện nhà nông với nông nghiệp – VTV1. ................................................................................................... 58 Biểu đồ 2.4: Tỷ lệ sử dụng thể loại báo chí mang thông điệp truyền thông về KH&CN trong chương trình Nông nghiệp và Nông thôn - VOV1. ................................................................... 72 DANH MỤC HÌNH ẢNH Hình 1.1 – Mô hình truyền thông của Claude Shannon. ........................................................ 25 Hình 2.1: Nông dân sử dụng chiếc máy cấy không động cơ của anh Trần Đại Nghĩa. ...... 77 Hình 2.2: Thông điệp truyền thông KH&CN thông qua đồ họa và số liệu. ......................... 81 Hình 2.3: Nội dung thông điệp truyền thông KH&CN thể hiện qua title ............................. 82 Hình 3.1. Hình ảnh kết quả tìm kiếm trên Google với từ khóa “Công nghệ CAS bảo quản vải thiều” đầu tháng 10/2018. ................................................................................................. 102 5
10. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Xu thế toàn cầu hóa, tự do hóa thương mại và cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư với các công nghệ thế hệ mới là hai nhân tố mới đã và sẽ tác động mạnh mẽ tới các quốc gia đang phát triển, đẩy nhanh sự phát triển của lực lượng sản xuất, nâng cao năng suất lao động, làm chuyển biến mạnh mẽ cơ cấu kinh tế của các quốc gia và làm thay đổi sâu sắc mọi mặt đời sống xã hội. Cùng với việc xuất hiện các cơ hội phát triển mới, nguy cơ tụt hậu về kinh tế, KH&CN, thông tin, sẽ là những thách thức lớn đối với nhiều quốc gia trên thế giới. Trong bối cảnh đó, Đảng và Nhà nước đã đặt KH&CN, cùng với giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, động lực phát triển kinh tế - xã hội, nền tảng và nhân tố quyết định thắng lợi của công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế của đất nước. Điều này đã được thể hiện rõ trong Nghị Nghị quyết số 20-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI về phát triển KH&CN phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường, định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế và nhiều Nghị quyết khác của Đảng, Luật Khoa học và Công nghệ năm 2013, Chiến lược Phát triển khoa học và công nghệ Việt Nam giai đoạn 2011 – 2020, Để KH&CN thực hiện tốt sứ mệnh quốc sách hàng đầu, là động lực then chốt, một trong những yếu tố quan trọng là hoạt động truyền thông KH&CN. Những năm gần đây, truyền thông KH&CN được quan tâm, đầu tư phát triển và có những chuyển biến nhất định, góp phần tuyên truyền đường lối, chủ trương, chính sách, các quy định của pháp luật về KH&CN đến với nhân dân, phổ biến tri thức, nâng cao dân trí KH&CN. Đồng thời cung cấp thông tin KH&CN phục vụ quản lý nhà nước, nghiên cứu, triển khai, sản xuất và đời sống. Hoạt động này cũng luôn được đề cập, khẳng định trong các văn kiện quan trọng của Đảng và Nhà nước. Chiến lược phát triển KH&CN giai đoạn 2011 - 2020 đã xác định hoạt động tuyên truyền, phổ biến KH&CN là một trong 6 giải pháp chủ yếu để phát triển KH&CN Việt Nam. Truyền thông KH&CN đóng vai trò chủ đạo trong việc giới thiệu, phổ biến chỉ đạo, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về phát triển KH&CN. Qua các kênh truyền thông, người dân cũng như các cấp quản lý hiểu rõ hơn vai trò của 6