Luận văn Thờ kính tổ tiên trong đạo công giáo Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Thờ kính tổ tiên trong đạo công giáo Việt Nam

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC QUỐC TẾ HỒNG BÀNG NGUYỄN VĂN TIẾN THỜ KÍNH TỔ TIÊN TRONG ĐẠO CÔNG GIÁO VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành : VIỆT NAM HỌC Mã số : 136042026 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Mạnh Hùng THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, NĂM 2016
2. Công trình đƣợc hoàn thành tại: Trƣờng Đại học Quốc tế Hồng Bàng Cán bộ hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Mạnh Hùng Cán bộ chấm nhận xét 1: PGS.TS Nguyễn Tri Nguyên Cán bộ chấm nhận xét 2: PGS.TS. Ngô Minh Oanh Luận văn thạc sĩ đƣợc bảo vệ tại Trƣờng Đại học Quốc tế Hồng Bàng, ngày 21 tháng 07 năm 2016 Thành phần Hội đồng đánh giá luận văn thạc sĩ gồm: 1. TS Huỳnh Ngọc Thu 2. PGS.TS Phan An 3. PGS.TS Ngô Minh Oanh 4. PGS.TS Nguyễn Tri Nguyên 5. GS.TS Ngô Văn Lệ Xác nhận của Chủ tịch Hội đồng đánh giá Luận văn Trƣởng Ngành quản lý chuyên ngành và Viện Đào tạo Sau Đại học sau khi Luận văn đã đƣợc chỉnh sửa. CHỦ TỊCH TRƢỞNG NGÀNH GS.TS. NGÔ VĂN LỆ PGS.TS. PHAN AN VIỆN ĐÀO TẠO SAU ĐẠI HỌC TS. THÁI HỮU TUẤN
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng luận văn "THỜ KÍNH TỔ TIÊN TRONG ĐẠO CÔNG GIÁO VIỆT NAM" là công trình nghiên cứu của tôi. Những số liệu, tài liệu đƣợc sử dụng trong luận văn có chỉ rõ nguồn trích dẫn trong danh mục tài liệu tham khảo. Kết quả nghiên cứu này chƣa từng đƣợc công bố từ trƣớc đến nay. Tác giả luận văn Nguyễn Văn Tiến i
4. LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng tri ân sâu sắc đối với: Trƣờng Đại học Quốc tế Hồng Bàng, Viện Đào tạo Sau Đại học, các Giáo sƣ, Phó Giáo sƣ, Tiến sĩ của trƣờng đã giảng dạy tôi trong suốt quá trình tôi học tập và nghiên cứu. PGS.TS. Nguyễn Mạnh Hùng - Nguyên Hiệu trƣởng Trƣờng Đại học Quốc tế Hồng Bàng, đã tận tình hƣớng dẫn khoa học và động viên tôi trong suốt thời gian tôi học cũng nhƣ thực hiện luận văn. Quý linh mục Tỉnh Dòng Đa Minh Việt Nam đã góp ý và cung cấp tài liệu cần thiết để tôi hoàn thành luận văn. Vợ và các con của tôi đã động viên, ủng hộ và dành thời gian để tôi hoàn thành luận văn. Các bạn đồng môn đã gắn bó và chia sẻ cùng tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu. Xin tƣởng nhớ cố linh mục Đa Minh Chu Quang Đƣơng, OP. Xin tri ân tất cả! ii
5. DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Giải thích Dc Diễm ca Eph Ê-phê-sô GH Hiến chế tín lý về Giáo Hội (Lumen Gentium) Gm Giám mục Hc Huấn ca Kn Khôn ngoan Lm Linh mục Mt Mát-thêu 2Mcb 2Ma-ca-bê M.E.P Société des Missions Étrangères de Paris - Hội thừa Sai Ba-Lê O.P Order of Friars Preachers (Dominicans) - Dòng Đa Minh O.F.M Order of Friars Minor (Franciscans) Dòng Phanxicô S.J Society of Jesus (Jesuits) - Dòng Tên Xh Xuất hành iii
6. DANH MỤC BẢNG, HÌNH ẢNH Số bảng Danh mục bảng biểu/ hình ảnh Trang Danh mục các ký hiệu và chữ viết tắt iii Danh mục bảng biểu/hình ảnh iv 1.1 Thể hiện việc báo hiếu theo thống kê xã hội học 30 2.2 Thể hiện việc báo hiếu qua giỗ chạp của ngƣời Công Giáo 49 3.3 Bàn thờ tổ tiên trong gia đình Công Giáo 71 Thánh lễ cầu nguyện cho tổ tiên 104 Bàn thờ gia tiên 105 Thánh lễ an táng cho tín hữu qua đời 106 Thánh lễ cầu nguyện cho tín hữu tại nghĩa trang 107 Thánh lễ cầu nguyện cho tổ tiên ngày mồng 2 tết 108 Lễ "Chồng mồ - Lễ mồ" trƣớc Công đồng Vaticano II 109 iv
7. MỤC LỤC Trang Lời cam đoan .............................................................................................................. i Lời cảm ơn ................................................................................................................. ii Danh mục các ký hiệu và chữ viết tắt .................................................................... iii Danh mục bảng biểu/ hình ảnh ............................................................................... iv MỞ ÐẦU .................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................. 7 3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................................... 7 4. Phƣơng pháp nghiên cứu và nguồn tài liệu ............................................. 9 4.1. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................ 9 4.2. Nguồn tài liệu chủ yếu ................................................................. 9 5. Giới hạn đề tài ........................................................................................... 9 6. Những đóng góp của đề tài ....................................................................... 9 7. Bố cục luận văn ....................................................................................... 10 CHƢƠNG I: NGUỒN GỐC TÍN NGƢỠNG THỜ KÍNH TỔ TIÊN ............... 11 1. Nguồn gốc .................................................................................................. 11 2. Khái quát về tín ngƣỡng dân gian của ngƣời Việt ................................ 12 3. Tính “vùng” của tín ngƣỡng thờ kính tổ tiên ở Đông Nam Á ............. 13 4. Tính “khu biệt” của tín ngƣỡng thờ kính tổ tiên ở Việt Nam .............. 14 4.1 Quan niệm của Phật giáo ...15 4.2 Quan niệm của Phật giáo Hòa Hảo ...16 1
8. 4.3 Quan niệm của Nho giáo 16 4.4 Quan niệm của Công Giáo .17 5. Những yếu tố cố kết trong tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên của ngƣời Việt18 5.1 Yếu tố “Làng” ............................................................................ 18 5.2 Yếu tố “Cá nhân trong cộng đồng” .......................................... 20 5.3 Yếu tố “Họ và gia đình"............................................................ 23 6. Mối liên hệ giữa hôn nhân và tang ma trong việc thờ cúng tổ tiên ..... 24 7. Quan niệm dân gian về thờ cúng tổ tiên ................................................ 28 8. Một số quan điểm về thờ cúng tổ tiên qua khảo sát thống kê ............. 29 TIỂU KẾT CHƢƠNG I ........................................................................................ 30 CHƢƠNG II. VIỆC THỜ KÍNH TỔ TIÊN CỦA NGƢỜI CÔNG GIÁO VIỆT NAM ....................................................................................................................... 32 1. Tóm lƣợc lịch sử truyền giáo tại Việt Nam .......................................... 32 2. Nền tảng của việc thờ kính tổ tiên trong đạo Công Giáo ................... 40 3. Nét đặc trƣng của việc tôn kính tổ tiên trong đạo Công Giáo ........... 42 4. Điểm tƣơng đồng và dị biệt giữa Công Giáo và tín ngƣỡng bản địa về thờ cúng tổ tiên ........................................................................................... 45 4.1 Điểm tƣơng đồng ....................................................................... 45 4.2 Điểm dị biệt ................................................................................ 47 TIỂU KẾT CHƢƠNG II ...................................................................................... 50 CHƢƠNG III. NHỮNG TRANH LUẬN VÀ GÓP Ý CỦA CÁC THỪA SAI VỀ VIỆC THỜ KÍNH TỔ TIÊN CỦA NGƢỜI CÔNG GIÁO VIỆT NAM TRƢỚC VÀ SAU CÔNG ĐỒNG VATICANÔ II (1962-1965) ...................... 51 1. Lịch sử vấn đề ......................................................................................... 51 2
9. 1.1 Lịch sử ....................................................................................... 51 1.2 Vấn đề tranh luận ..................................................................... 51 2. Những quyết định của Tòa Thánh....................................................... 53 3. Ý kiến một số nhà truyền giáo ở Việt Nam về việc thờ kính tổ tiên . 56 3.1 Ý kiến của Linh mục Đắc Lộ, Dòng Tên ................................. 56 3.2 Ý kiến của Linh mục Juan de La Paz, OP .............................. 57 3.3 Ý kiến của Giám mục Marin Labbé, M.E.P ........................... 58 3.4 Ý kiến của Linh mục Sanna, S.J. và Linh mục Heutte, M.E.P ........................................................................................................... 59 3.5 Ý kiến của Giám mục Bá Đa Lộc và một số vị thừa sai Ba-lê cuối thế kỷ 18 ................................................................................... 61 4. Việc Tòa Thánh Rôma chấp thuận nghi lễ thờ kính tổ tiên ............... 69 5. Việc thờ kính tổ tiên của ngƣời Công Giáo Việt Nam hiện nay ........ 71 TIỂU KẾT CHƢƠNG III ..................................................................................... 73 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................................. 75 I. Kết luận ................................................................................................... 75 II. Kiến nghị. ............................................................................................... 80 1. Kiến nghị với Tòa Thánh Rôma ........................................................... 80 2. Kiến nghị khác ........................................................................................ 81 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 82 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 86 3
10. MỞ ÐẦU 1. Lý do chọn đề tài Hiện nay trong số các tín ngƣỡng cổ còn tồn tại, hiếm thấy có tín ngƣỡng nào lại in đậm trong tâm thức và trong đời sống của ngƣời Việt nhƣ tín ngƣỡng thờ cúng tổ tiên. Cho dù thời đại có chuyển biến đến đâu, khoa học kỹ thuật với các phƣơng tiện thông tin hiện đại, nền công nghiệp phát triển mạnh mẽ dƣờng nào, thì việc thờ cúng tổ tiên chắc hẳn vẫn tồn tại trong đời sống của mỗi gia đình ngƣời Việt, vì "người Việt đã từng có một đời sống tâm linh phong phú, sâu sắc, được định hình từ thờ đại Hùng Vương, mà rõ nét nhất là tục thờ cúng tổ tiên" [35, tr.149]. Nó sẽ mãi mãi là nền tảng để mỗi gia đình ngƣời Việt nói riêng, cũng nhƣ để xã hội Việt Nam có thể đứng vững trƣớc những biến động không thể cƣỡng lại của xu thế hội nhập thế giới. Từ năm 1923, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đánh giá tính phổ biến của việc thờ cúng tổ tiên ở nƣớc ta không bó hẹp trong các thành viên cùng huyết thống "Người An Nam... không có tôn giáo theo cách nghĩ của Châu Âu. Việc cúng bái tổ tiên hoàn toàn là một hiện tượng xã hội... Những người già trong gia đình hay các già bản thực hiện những nghi lễ tưởng niệm". "Chúng tôi có phong tục lấy gạo ngon làm ra rượu uống khi có bạn đến chơi hoặc khi có ngày giỗ tổ tiên" [18, tr.479]. Thủ tƣớng Phạm Văn Đồng cũng có cùng một quan niệm khi nhấn mạnh: "Còn nói tôn giáo là thờ cúng, thì mỗi người đều thờ cúng ông bà, mỗi họ đều thờ cúng tổ tiên, làng thì thờ cúng thành hoàng và các bậc anh hùng cứu nước, các tổ phụ các nghệ, các danh nhân văn hoá. Từ góc độ văn hoá, tôi thấy đây là một đặc trưng đáng trọng của con người Việt Nam, ở chỗ nó tưởng nhớ những người có công trạng trong việc tạo lập cuộc sống ngày nay của mọi gia đình, làng xóm" [15, tr.75]. Ngoài ra, với ngƣời Việt, thờ cúng tổ tiên đƣợc coi nhƣ là một đạo lý nền tảng của đời sống con ngƣời. Và đó chính là điểm tựa để mỗi ngƣời sống khẳng định con ngƣời cá nhân của mình trƣớc những thoái hóa do ảnh hƣởng của lối sống và cơ chế kinh tế họa theo phƣơng Tây mà hậu quả là suy đồi gia đạo - đặc biệt là 4