Luận văn Thị trường bảo hiểm Việt Nam. Thực trang và giải pháp

Nội dung tài liệu: Luận văn Thị trường bảo hiểm Việt Nam. Thực trang và giải pháp

1. XI■y v.'/> '/Wrs/yrtvrinvrs,- V ĐẠI 1ỈỌC QUỐC GIA 11À NỘI KIIOA KINII I K NGUYỄN THUẬN L ira « THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM VIỆT NAM THỰC■ TRẠNGm VÀ GlẢl PHÁP LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC KINH TỂ CHUYẾN NGÀNH : KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÃ SỐ : 50201 Người hướng dẫn khoa học I S. Trần Đình Thiên V - U r ị 5 " f ..... .. ...... . / lÀ NỘI - 2001 ịw /í ạ
2. MỤC LỤC Traita I'lian liicV đẩu I Chưoĩigl: Những vàn (lề lý luận chung về thị trường bảo hiểm 5 1.1. Lịch sú ra ơòi VÌ 1 |)li:it triển ciiíi hoạt động bíio hiểm 5 /. /./. Rui ro và sự ra (lòi cùa ban lìiếm 5 /./././. Khái niệm nil ro 5 1.1.1.2. Lịch sử ru dời < liti Ixit) liiểm 7 ì . 1 . 1 .3 . I (li trò ( liii Ixio liirin cỉôi với IÌCIÌ kinh lẽ (ỊHÒC (Ìthì 12 1.1.2. Vìián loại bản hiểm 14 /./.2 ./. Bảo ìiiừin phi tim'oïl 1> n>ại 14 1, 1.2.2. Báo ìiicm tlmOĩiiỊ mọi 15 /./..ĩ. Những nguyên tắc cư bản cùa bản hiểm 16 í.2. Thi (rường bão hieui 17 1.2.1. Khái niệm thị tniòiiỊỉ btín hiểm 17 1.2.2. Phân loại thị (níòiiỊỊ bào hiéni 17 1.2.3. Đòi lượng tham íỊÌa Ihị (rường bảo hiểm 18 l .2.4. Các dieu hiệu co bản (lé phát triển thi tníòng ban hiểm I() 1.2.4.1. Diều kiện kinh !(’ - \<ì hội 20 ! .2.4.2. Điền kiện ựììãự lý 20 ì .2.4.3 Dieu kiện v<’ tiên Ịệ và thị tníòiiíỊ tài chính 22 1.3. Mỏ hình tổ chúc 1)110 hiếm các 11 ƯỚC trên thế giói và Việt Nam 24 1.3.1. Cơ quan (ỊIHÚI lý Iilià nuớc đồi vói hoạt (ỉông kinh doanh bảo liiéin 24 !.3.2. Các lò chức chuyên trácli (hực hiện bảo hiếm xã hội, V lê 25 Các íô chức kình (loanh bảo hiểm thương mại 26
3. Chií<m^2: rime trạng thị trường báo liiéiii Việt Num 27 2.1. Hoạt (lộntt bi ’10 hiếm ổ Việt Nam (hòi ky tnrớc dổi mới kinh tê 27 2.2. Đoi mói kinh tê VÌ1 nhũng điều kiện cho sụ hình (hành và phát trien lliị trường báo liiéni Việt num 2.2.1. Kinh tế - xã lìội Việt Nam trong thòi gian qua và những kết quà (lạt (liíoc 2.2.2 Những (liêu kiện vẽ tài chính - liéìt íệ 35 2.2.}. Hệ thống pháp lý 4 1 2.3. 1 hực tninji thị tnrờiiK Inio hiểm Việt 11 il 111 trong ịỉiiii (loạn đổi mới 42 2.3.J. ÌVIiíniíỉ két (Ịtui (lạt dược 42 23.1.1. PIkiiii vi vờ I/IIY mò 111(1 thi trnnïii’ 42 2..Ì. Ị .2. '['()(' (tộ tủniỊ tnùhiíị thị lrit'òĩn> 45 2.5.1.3. Trirn khai các loại hình htio hiểm 47 2.3.1.4. N lực, trình (lộ (lòi /liỊÙ 1(111 hô (ỊIKỈII lý 4() 2.J.2. Mòi sò ván dề còìì í nu (ai san lìOìt sán liant xây dựng và phái Iriểỉi tliị /níòiiỊỊ iuin hiểm Việt lìtniỉ 2..Î..Î. NhữntỊ yêu cần (lặt ra đối vói việc (lịnh htróĩiíỊ phát triển thị (m ởn% bảo hiểm Việt IIIUII ívnuỊỊ ỊỊÌai (ỉnaII (ói Cliưon^3: Dinh hiiớníỉ phút triển thi frilling hỉio hiein Viét Nam trong KÌiii (loạn tơi 3.1. Mục tiêu phiit trie» kinh tố - XÍI hội Việt Iiiim và xu hướng phát trién lliị trường háo liiém Thê giới trnnj» lliời gi nil tới .?././ 7'liên rọntỊ liinỉi lê - xã hòi Việt Itdin IrnníỊ lliỌỊ) l<Ỳ (ói 54 .ì./././, ('úc yrii /ri niỊiinn Ị ực - co' Sthho SIf phát triển kinh tê 54 .1.2. NlnĩiH’ (lự hớn YC nhân khẩu liọc ViỌt-Nditì trong llìòĩ gian lài 56 J.1.1.3. Cóc YCII !<> hên niỉoủi - (lự háo hôi (lính Qtiốc tó vò khtt vực (ì\ .Î./.2.Xu hướniỊ Ịthái íriáii thi IrưỜHíỊ hdn hiểm tliê giói (lần thê kỷ X X Ỉ (>7 '1.2.1. Sự ì»aV/ tihiu (1(111 ỊỊ ( ^ l>litil lrii’11 ì.1.2.2. ( lie CÕIIIỊ ly hào liiểm Quoi le cợnli thinh với cúc CÒIIX htio l/irni (/Iiõcỳa
4. v/.2..>. NliừiiIf ///*/%■ (l>>i sàn phtỉm lull) hint! 70 '.1.2.4. NliữniỊ tliíiv (lõi /rom; phươn\ị thức hán luío liiêni 71 3.2. Định hướng phát triển thị trường bá» hiếm Việt nam trong giìii doỉin tới Víi yiúi pháp 111 ực hiện 3.2.1. Mục ticII phát Iriẻìi thị íncồiìỊỊ ban hiểm Việt nam 72 $.2.2. Các Iilióin ỉỉidi pháp thựuc hiệĩi cỉịnli hướng phái triển thị trường bàn hiêin Việt nam front* ỳ a i (loạn tói .'.2.2.1. T (Ill'llIỊ mòi tníòĩií! kiiil) (Itxinh lùnli manh 74 J.2.2.2. Dây nhanh <///</ trình liọp hic (Ịttnr ic Yt) hội nhâp vè tilt h VII h(i(> hi ('III với Um vir'r và lliỡ tỊÌỚi .■>.2.2..?. Hoàn chỉnh kltttntỊ pháp lý về kinli (loanli hảo hiểm 82 .ì.2.2.4. Nâng cao hiệu lực (Ịiitin lý Nlià Iiước (lòi với lioiil <7ỘIIIỊ kinh ^^ (loanh hảo liiẽni Phần kết luận 85) Phụ 1 ục I : Các doanh nghiệp bao liiểm, mồi giới và đại lý báo hiểm 87 Phụ Iục2: Danh mục các văn ban qui pliam pháp luột liên quan đến bảo hiếm ban hành đến ngày 1/4/2000 Tài liệu (ham klião
5. PHẨN MỞ ĐẨU /. Tính cấp íhiếí của (lê lài Tại Iihều quốc gia, kinh doanh bảo hiểm là một ngành kinh lế quan (rọng, có lịch sử liàng trăm năm và ngày càng phát (liên, ơ Việt Nam, kinh doanh báo hiểm là một ngành kinh tế còn rất non trẻ. Mặc dù được nhà nước thừa nhân cách dây hơn 30 năm (ngày 27-12-1964. Hội đổng Chính phủ ra Nghị định số 179/CP (hành lập công ly Báo hiểm Việt Nam Irực (huộc Bộ Tài chính), nhưng loại hình kinh doanh này mới chỉ thực sự khởi Síic kê lừ khi Đảng và Nhà mrức (iến hành Cíii cách kinh (ế, đặc biệl là từ năm 1993, san khi có Nghị định 100/CP của Chính phủ vồ kinh doanh báo hiểm. Síiu hơn siíu năm Ihực hiện Nghị định 100/CP, thị trường báo hiểm Việt Nam đã từng bước hình thành và đạt được những kết quá đán Sì kể. Tuy nhiên, so vói yêu cầu và íiềm năng của nền kinh tế nước ta, thị 1 rường bảo hiểm Việl Nam còn có nhiều hạn chế cẩn khắc phục. Đổ là phạm vi và quy mô của 111 ị trường còn nhỏ chua tương xứng với liềm nãng và (ốc độ tăng ỉ rưởi 1 g nền kinh lế. Mức độ đáp ứns; nhu cẩu bảo hiểm nền kinh - tế xã hội của các nghiệp vụ báo hiểm còn hạn chế, nhiều lĩnh vực còn bỏ ngỏ hoặc đầu tu' chưa đúng mức như: nông nghiệp, công nghiệp, xây dựng, kỹ tluiạt... Thực Irạng (rên xuất phái từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Có (hể kể đến một số nguyên nhân cơ bán sau. Thứ nhất là sự íhiếu hụt một hành lang pháp lý đầy đủ để điều chỉnh hoạt động kinh doanh bảo hiểm. Mặc clù Luật Kinh doanh bảo hiểm đã đứực Quốc hội thông qua tháng 12/2000, nhưng chỉ có hiệu lực vào quí lĩ năm 2001; CÒ11 hệ thống các văn bán dưới luật hưứns, dẫn cũng như kiểm soát việc (hi hành ỉ Liât CÒI1 chưa hình thành và còn thiếu những chính sách khuyến khích hỗ trợ uì phía nhà nước írong việc khai thác bao hiểm những linh vực như nông nghiệp, lliiên lai... Tỉtứ ỈHii là hiểu biêì và nhận thức của nguời dân về hoạt động của báo hiểm và vai trò của bảo hiểm trong nền kinh (ế còn
6. I.I.IẶN VÁN I IIẠCSỲ K1NII I H chưa dầy dll, cộng Ihêm Ihn nhập bình quân đầu người lại Viộl Nam còn (hấp, do vộy việc lliam gia báo hiểm còn rấí hạn chế. Thứ ba, thị tnrờng teli chính ở Việt Nam còn trong giai đoạn hình thành ỏ' trình độ Ihííp, diều này cũng hạn chế lất nhiều khá năng phát Iriển ỉliị Irường báo hiểm Việt Nam. Nhìn chung, thị trường báo hiểm Việt Nam nước ta còn đang ờ bước sơ khởi. Việc phân lích, làm sáng tỏ những vấn đề tlặí ra ỏ' Il'ên là tất yếu trong việc ctịnli hướng phát triển thị trường baỏ hiểm Việt Nam trong thời gian tới, góp phán thúc đẩy sự phát triển một loại hình kinh doanh mới mẻ, hiện đại và có vai trò ngày càng to lớn (rong đời sống kinh tế - xã hội của đất nước. 2. Tình hình Iiqhỉêiì cứu dề tời Ó Việt .Nam, ngành kinh doanh bảo hiểm còn rất mói mỏ, song vai 1 lò ngày càng lăng của 11Ó dối với nền kinh tế quốc đfm đã được nhận thức ngày càng đầy đủ hơn. Đã có rất nhiều cuộc hội thào, các bài nghiên cứu... được đăng lài trên các báo và tap chí chuyên ngành; bên cạnh đó cũng có một số công (lình nghiên cứu, luân án khoa học về lĩnh vực báo hiểm (rong nền kinh tê thị trường. Có ỉliể kể đến như: cuốn Kinh tế hão hiểm, tác gi;i Hổ Sì Sà, Nguyễn Cao Thường, Phan Côim Nghĩa: cuốn Một sô vấn (ỉề ví’ kinh tê hảo lìiểin, (ác gia Bùi Tiên Quý. Mạc Văn Tiên, Vũ Quang Thọ; Luận Án Đỏi mới chính sách và hoàn tỉìiện cơ chừ (ỊUiĩn lý nhờ nước (lối với hoạt dộ/iíỊ ỉáiiỉi (loanỉì Ì)(’ì() ỉiìérn ở Việt Ndiỉi, lác giá Nguyễn Thị Phi Nga... Tuy vậy, các công trình nghiên cứu trước đây thường chí phân lích một. khía cạnh, một lĩnh vực cụ thể của hoạt động báo hiếm. Bởi vậy, việc nghiên cứu một cách có hệ thống hoạt dộng kinh doanh bao hiểm và dua ra những giai pháp cho việc định hướng phiíl triển thị (rường báo hiểm Viộl Nam trong thòi gian lới Víĩn còn !à mộ! vấn đồ mới. chua được giai quyết Ihoả dáng. - 2 -
7. : 4 1.IIẠN VAN II IA < S Y KINII 111 M ục (lích iiíịIiìciì cúit (lé tài Trên cơ sử llùra hưởng kết quả cùa những công, ! lình nghiên cứu h ước, cùng với việc vận dụng lý thuyết vồ báo hiểm trong nền kinh tế thị Irường, luận văn này sẽ lập trung phân (ích, làm rõ dặc điểm, thực trạng cua sự hình Ihànli và phái (liên thị Irường báo hiểm Việt Nam Irong thòi íiian qua, lừ đỏ dira ra những cơ sở khoa học cho việc định hướng phát triển thị (rường báo hiểm Irong thời gian tới. 4. Đôi tượng và phạnt vi ììíỊỈtiêìi cứu Dưới góc độ kinh lê chính trị, luận văn (Ạp tiling vào nghiên cứu các yêu lô cơ sớ cho sự hình thành và phát triển thị trường báo hiếm nói chung và thị hường bão hiểm Việt Nam nói liêng. Luận vãn nghiên cứu niộl cách hệ thống quá trình hình thành và phái triển Ihị Iruừng báo hiếm Việt Nam trong thờigiíin qua, đặc biệt nhấn mạnh trong lliời "ian san khi nền kinh lế nướcla chuyển sang vận hành Iheo cơ chế thị trường. 5. rhnmtíỊ pháp/ỉíỊỈnên cứu Ngoài các phương pháp của chủ nghía (luy VỘI hiện chứng vít duy vậl lịch sử, luận văn cồn sử dụng các phương pháp như: Phương phíip diều ira, - I’hương pháp thông kê, Phương pháp lổng hợp và phân lích tài liệu, Phương pháp phân lích dự báo. 6. iSỉliữniỊ (IÓIIÍỊ góp cùa htặn vàn I lộ thòng hon cơ sỏ' lý luận về lioạl dỏng kinh doanh báo hiểm Irong nổn kinh (ếlliị Irường. - 1 ’hân lích 111 ực (rạng quá dinh hình (hành và phátIriển thị Irường bao hiểm Việt Nam trong thòi gian qua. - Đua ra dinh hướng phát triển ill ị l rường bao hiểm liong thời gian tới. - 7 -
8. 7. Kết càn luận vãn Ngoài phán mới ctrìu, kết luận, phụ lục và tlan.il mục tham kháo, luận văn chia làm ba chương, bao gồm: Chương I : Những vấn đổ lý luận chung về thị trường báo hiểm - Chương 2: Thực ỉrạng lliị trường báo hiểm Việt Nam. - Clmơng3: Địulì hướng phát triển thị 1 rường bao hiểm Việl Nam Irong thời gian (ới. - 4 -
9. C l u ï o ï i g 1 NHỮNG VẤN ĐỂ LÝ LUẬN CHUNG VỀ THỊ TRƯỜNG BẢO HIEM 1.1. Lịch sử ra (lòi và Ịỉhát triển cua hoại dộng bảo ’111liié 1.1.1. Rủi ro và sự ra (lòi của bão hiểm /./././ Khái niệm rủi ro Lịch sử loài người trước hết là lịch đấu tranh cho sự lổn lại và phái ỉricii cùa mình. Kê lù' khi hình Ihnnh xã hội loài người đến nay. drill tranh sinh lổn và dua tranh phát t lien là cuộc drill Ira nil vô cùng khốc liệl và cam co. Xã hội không ngừng phát triển, con người ngày càng làm chú (hiên nhiên nhiều hơn, ngày càng nhiều những thành lựu khoa học phục vụ cho cuộc sông, nhưng nguy cư đỏi diện vói những lủi IO Iroug cuộc sống luôn tổn lại và không ngùng lãnc. lên. Vậy rúi ro là gì? Nguyên nhũn bắl nguồn của lủi IO ? Giãi pháp khắc phụcliti ro nhu' (he n à o ? Trong đời sống liàng ngày chúng la luôn pliai đương drill với những biên ilộiig phức lạp trên mọi nưi. mọi lúc. mọi lĩnh vực cùn dời sông xã hội. Những hiên ctộnu nà V đòi khi có file II rờn g I rước dược nhung nhiều khi lại là đội biên, không lường trước ciưực. Vì Ihế cluing làm cho cuộc sông củn cluing la (|'Ở nên bấp bênh. Những biến động I 1CU (rên được gọi là lủi ro. Rùi ro được hiếu là những hiến clộna bâì lợi không mong muốn.xảy ra (rong hoạt dộng kinh tô cũng nhu' trong cuộc sống, gây ra những (ổn hại về kinh lê nhu' mất tiến, phá sán.... IhẠm chí có 1 hể mất mạng. Rủi ro là một sự biên động có tính chất bất khá đoán cùn các sự vật, các hiện lượng không mong muốn xay ra đòi với mỗi cluing In nói liêng và toàn nhíln loại nổi chung. Khi những biến cố này xiiíYl liiện, nó trứ thành mội trong những nguyên nhân gây ra những.biêìi đổi Irons quá
10. Irình vận dộng cua các sự vạt hiện urựng trong lự nhiên cũng nhu' xã hội và nó gây nên những tác tlónu íiêu cực dối với đừi sống kinli lê - xã hội. Tóm lại, rủi ro là biểu hiện vận động của thế giới vậl chất. clo đó l ùi ro phái sinh và tồn lại mội cách khách quan trên mọi lĩnli vực cùa đời sống kinh lê - xã hội . Căn gốc cùa nó là sự biến dổi cổ lính chất bất ngừ cua sự vậl. hiện tượng kinh lê - xã hội mà cluing ía không lường hước dược. Chúng la không thê loại bỏ hoàn loàn liii IO được. Tuy nhiên để tốn lại và phát triển, loài người luôn lìm cách đấu tranh, kiểm soát, hạn chê và sau sẻ lùi IO xảy ra. Có thể chứng minh diều liên dây qua lịch sử phát 1 liến của loài người là một quá trình đâu tranh kliònu ngừng để kiểm soái, lụm chế các lúi ro. Việc lổ liên cún Inài người lập hợp thành các hộ lạc, việc khám pliál i;i lửa. Ihuần hoá súc vẠ(, chê tno c;íc công cụ ho dòngí (tên sự pliál Jlien của các ngành s;'m xuâì nhu nòng nghiệp, còng nghiệp, khoa học hiện đại như nsày nay, cluing đều maim ý nghĩa là những biện pháp làm giám bứt rủi IO cho con người. Cung có quan niệm cho lằng, ngay cá sự phát triển cùa tôn giáo cũng là biện pháp giam bớt lủi ro cúa con người. Có thể nói lằng lùi ro là (lo liai lực lượng chính l;to r;i. Đó là bail Ihíìn con người và lực lượng Ihứ hai là môi trường (hiên nhiên: - Thiên nhiên gAy ra hão lụt, động đất núi lửa... làm (hiệt hại san xuất, mùa màng và Ihậm chí có (hể làm chết người. - Xã hội phát (liên, kèm với nó là các phương liện cơ giới, kỹ thuật cao cùng phát Iriển. Điểu đó một mặt lluìc đẩy sail xuất, lạo điều kiẹti thuận lợi cho cuộc sống con người... nhuTia, mặt khác nó cũng gây m nhiều l;ii nạn cho COII Itguờị như: lai lum sán xuất, tai nạn giao Ihôim... Mỏi hưừng xã bội cũng là mọt trong những nguyên nhân gây ra rủi ro cho con nmrời như ốm đau, bệnh tậl, Ilộm cướp...