Luận văn Tác động của việc gia nhập tổ chức thương mại thế giới WTO đến hoạt động xuất khẩu của Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Tác động của việc gia nhập tổ chức thương mại thế giới WTO đến hoạt động xuất khẩu của Việt Nam

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA KINH TÊ ----- c s 今 BO —— HOÀNG VIỆT TẢC ĐỘNG CỦA VIỆC GIA NHẬP T ổ CHỨC _ • • THƯƠNG MẠI THÊ GIỚI WTO ĐẾN HOẠT ĐỘNG XUÂT KHAU c ủ a v iệ t n a m Chuyên ngành: Kinh tế chính trị M ã số: 60 31 01 LUẬN VÃN THẠC s ĩ KINH TẾ CHÍNH TRỊ 參 馨 » NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS PHẠM VẢN DÜNG ÜHOCQUOCGIAH. 、丨巧 ị Tị?：j i \ ị T I N THƯ Ị \ í - Lo I ?3 Ỉ ____ lỉà Nội - Năm 2006
2. MỤC LỤC Nội dung Trang M Ỏ ĐẨU CHƯƠNG 1: TÁC ĐỘNG CỦA Tổ CHỨC THƯƠNG MẠI THẾ GIỚI WTO ĐẾN HOẠT ĐỘNG XVẮT KHAU của các quốc gia 1.1 Khái lược về Tổ chức Thương mại Thế giới W T O .......................... 1 .1 Lịch sử hình thành và phát triển của W TO .......................................... 1 .1.1 Hoàn cảnh ra đời của WTO................................................................ 1 .1.2 Các vòng thương lượng GATT và sự thành lập WTO........................ 2 .2 Mục tiêu, chức năng và những nguyên tắc chủ yếu của W........... TO 4 .2.1 Mục tiêu hoạt động của WTO............................................................ 4 .2.2 Các chức nãng của Tổ chức thương mại thế giới WTO..................... 5 .2.3 Nguyên tắc chủ yếu của WTO............................................................. 6 •3 Các hiệp định của WTO........................................................................ 9 .2 Vai trò của WTO đối với hoạt động xuất khẩu của các quốc giíi 13 .2.1 Các tác động tĩnh................................................................................... 13 .2.2 Các tác động mang tính động.............................................................. 15 .2.3 Tác động của WTO đến các nước đang phát triển là thành viên........ 16 .3 Kỉnh nghiệm của Trung Quốc trong việc đẩy mạnh hoạt động xuất kháu lừ khi gia nhập W T O ................................... 20 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG XUÂT KHAUc ủ a v i ệ t n a m TRONG TIẾN TRÌNH GIA NHẬP WTO 2.1 Khái lược về quá trình đàm phán gia nhập WTO của Việt Nam 25 Tấc động của quá trình gia nhập WTO đến hoạt động xuáí khẩu
3. của Việt Nam 28 2.2.1 Những tác động tích cực....................................................................... 28 2.2.1.1 Mở rộng quan hệ kinh tế thương mại, phát triển thị trường, tãng trưởng xuất khẩu..................................................................................... 28 2.2.1.2 Thu hút đầu tư nước ngoài.................................................................... 29 2.2.1.3 Xây dựng và hoàn thiện pháp luật, hệ thống chính sách vĩ m ô ....... 31 2.2.2 Những thách thức đối với hoạt động xuất khẩu của Việt Nam....... 32 2.2.2.1 Sự gia tăng áp lực cạnh tranh khu vực và quốc tế đến hoạt động xuất khẩu của Việt Nam...................................................... 32 2.2.2.2 Những thách thức từ quá trình toàn cầu hoá kinh tế ......................... 32 2.2.2.3 Những thách thức do Việt Nam chưa là thành viên W TO ............... 34 2.2.2.4 Những thách thức từ bên trong nền kinh tế........................................ 35 2.3 Đánh giá chung về hoạt động xuất khẩu của Việt Nam............. 39 2.3.1 Những thành tựii đã đạt được và nguyên nhân dẫn đến thành tựu.... 39 2.3.1.1 Những thành tựu.................................................................................... 39 2.3.1.2 Nguyên nhân đạt được những thành tựu ............................................. 47 2.3.2 Những vấn đề đặt ra trong hoạt động xuất khẩu của Việt N....... a m 51 2.3.2.1 Những khó khăn..................................................................................... 51 2.3.2.2 Neuyên nhân của những bất cập........................................................... 57 CHƯƠNG 3: NHỮNG GIẢI PHÁP ĐAYm ạ n h h o ạ t đ ộ n g XU ÂT k h a u KHI VIỆT NAM TRỞ THÀNH THÀNH VIÊN VVTO 3.1 Nhũng cam kết của Việt Nam khi gia nhập WTO và tác độngcủa việc thực hiện các cam kết tới hoạt động xuất khẩu của Việt Nam 64 3.1.1 Những cam kết mà Việt Nam phải thực hiện khi gia nhập WT〇 ...... 64 3.1.2 Tác động của việc gia nhập WTO tới hoạt động xuất khẩu của Việt Nam 67
4. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT I. TIËNG ANH ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á AFTA Khu vực thương mại tự do ASEAN APEC Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á-Thái Bình Dương ATC Hiệp định dệt may /V EU Liên minh châu Au FDI Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài GATT Hiệp định chung vé Thuế quan và Thương mại GSP Hệ thống ưu đãi phổ cập HS Hệ thống hài hoà thuế quan HACCP Hệ thống phân tích tại điểm kiểm soát tới hạn IM F Quỹ tiền tệ quốc tế ISO Tổ chức tiêu chuẩn quốc tế MFN Quy chế tối huệ quốc NT Quy chế đối xử quốc gia ODA Viện trợ phát triển chính thức SPS Các biện pháp kiểm dịch động thực vật TBT Rào cản kỹ thuật thương mại TRIMs Các biện pháp đầu tư lien quan đến thương mại TRIPS Các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ WB Ngân hàng Thế giới WTO Tổ chức Thương mại Thế giới II. TIÊNG VIỆT CNH-HĐH Công nghiệp hoá，hiện đại hoá GDP Tổng thu nhập quốc dân
5. DANH MỤC CÁC BẢNG, BIEU Nội dung Trang Bảng 1 : Đầu tư trực tiếp nước ngoài được cấp giấy phép từ 1988 — 2004 30 Bảng 2: Tổng giá trị xuất khẩu và nhập khẩu hàng hoá 40 Bảng 3: Trị giá xuất khẩu hàne hoá theo danh mục tiêu chuẩn ngoại thương 41 Bảng 4: Trị giá xuất khẩu theo khu vực và nhóm hàng 43 Bảng 5: Trị giá xuất khẩu theo khối nước 45 Bảng 6: Kim ngạch và tốc độ tăng trưởng xuất khẩu giai đoạn 2001-2005 46
6. MỞ ĐẨU 1. Tính cáp thiéì của đề tài : Việt Nam bước vào thời kỳ thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước trong điều kiện tác động của toàn cầu hóa kinh tế đang ảnh hưởng tới hầu khắp các quốc gia, đổng thời các nước trên thế giới đang tích cực tìm kiếm con đường đi của mình trong thế kỷ X XI với những cơ hội và thách thức to lớn, nhất là đối với các nước nghèo và chậm phát triển. Xuns lực chính của quá trình toàn cầu hóa và khu vực hóa là tự do hóa thương mại. Mục tiêu cuối cùng của tự do hóa thương mại là xóa bỏ tất cả các rào cản thuế quan cũng như phi thuế quan để tạo điểu kiện cho hàng hóa được giao lưu tự do giữa các nước, tiến dần tới một thị trường thống nhất. Tự do hóa thương mại gắn liền với quá trình hình thành các định chế liên kết kinh tế khu vực và toàn cẩu dưới tác động của sự phát triển lực lượng sản xuất và công nghệ thông tin đã và đang là khuynh hướns vận động chủ yếu và là động lực cơ bản thúc đẩy thương mại và đầu tư. Đây là quá trình vừa hợp tác vừa cạnh tranh giữa các quốc gia. Đặc biệt đối với các nước đi sau, các nước đang phát triển thì đây vừa là cơ hội, vừa là thách thức nhưng không thổ đứng ngoài cuộc. Dù mức độ có khác nhau nhưng nhìn chung thì các nước trên thế giới đều lựa chọn đường lối kinh tế mở, chấp nhận hội nhập trên cơ sở khai thác tối đa những tác động tích cực và hạn chế đến mức tối thiểu những ảnh hưởng tiêu cực của toàn cầu hóa và khu vực hóa, xây dựng nền kinh tế hướng về xuất khẩu, tiến hành tự do hóa thương mại và tham gia vào các định chế liên kết khu vực và toàn cầu. Cùng với chiến lược hội nhập và phát triển, thương mại quốc tế là một bộ phận quan trọng, gắn liền với tiến trình hội nhập và có vai trò quyết định đến lợi thế của một quốc gia trên thị trường thế giới. Vì vậv việc đẩy mạnh giao lưu thương mại quốc lế nói chung và thúc đẩy xuất khẩu hàng hóa, dịch vụ nói riêng là mục tiêu phát triển kinh tế hàng đầu của các quốc gia. Góp phần quan trọng trong thành tựu chunơ của đất nước, hoạt động xuất khẩu của Việt Nam đã giải quyết được những vấn đề kinh tế, khai thác được nội lực, phát huy liềm năng, lợi thế so sánh của đất nước. Tuy nhiên, cône tác xuất khẩu của
7. chúne ta còn bộc lộ một số tổn tại như quv mô và kim ngạch xuất khẩu còn nhỏ bé so với các nước trong khu vực; cơ cấu các mặt hàng xuất khẩu còn ở tình trạng lạc hậu, chất lượng thấp, mặt hàng manh mún, sức cạnh tranh yếu, thị trườnơ xuất khẩu bấp bẻnh，nhiều doanh nghiệp chưa giữ được uy tín với bạn hàng nước ngoài. Thực hiện chủ trương của Đảng về chủ động hội nhập kinh tế quốc tế nhằm mở rộng thị trường, tranh thủ vốn, công nghê, kiến thức quản lý để đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hóa, chúng ta đã và đang tích cực tham gia các tổ chức kinh tế quốc tế，trong đó có Tổ chức thương mại thế giới WTO. Ngay sau khi Tổ chức thương mại thế giới đi vào hoạt động, ngày 1-1-1995, Việt Nam đã gửi đơn xin gia nhập tổ chức này. Việt Nam đã bước vào giai đoạn cuối của quá trình đàm phán gia nhập WTO, vấn đề gia nhập WTO chỉ còn là thời gian. Song điều quan trọng hơn, khi gia nhập WTO，tác động của nó như thế nào; có những cơ hội và thách thức gì đang chờ đón các doanh nghiệp Việt Nam — những người trực tiếp chịu tác động và quyết định sự thành hay bại trong hội nhập; các cơ quan hoạch định chính sách, các doanh nghiệp cần phải làm gì khi Việt Nam trở thành thành viên của WTO. Do vậy, việc nghiên cứu các tác động của quá trình gia nhập WTO đối với hoạt động xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ nói chung và một số mật hàng xuất khẩu chủ yếu nói riêng của Việt Nam, trên cơ sở đó đề xuất những giải pháp nhằm thúc đẩv xuất khẩu hàng hóa vào thị trường thế giới và khu vực trong giai đoạn mới - giai đoạn đẩy mạnh cồng nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập kinh tế quốc tế có ý nghĩa cấp thiết cả về mặt lý luận và thực tiễn. 2. Tình hình nghiên cứu : Liên quan đến đề tài nghiên cứu, đã có một số sách chuyên khảo, hội thảo quốc gia, các bài viết trên tạp chí chuyên ngành, đề cập đến hoạt động xuất khẩu của Việt nam trong giai đoạn hội nhập kinh tế quốc tế và giới thiệu về Tổ chức thương mại thế giới cũng như đánh giá các tác động của tiến trình gia nhập WTO đến kinh tế xã hội Việt nam . Về hoạt độniỊ xuất khẩu : - Trong tập Kv vếu hội thảo khoa học quốc gia “ Thương mại Việt Nam trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế “ (Hà nội 2004) do Bộ thương mại chủ trì, tập hợp 67
8. hài nghiên cứu của các tác giả là các GS, PGS，TS, cán bộ nghiên cứu, giảng viên, cán bộ làm công tác thương mại. Các tác giả đi sâu vào nghiên cứu, phân tích, đánh giá các ihành tựu, các hạn chế của hoạt động thương mại quốc tế của Việt nam, về các chính sách phát triển thương mại, vai trò của nhà nước và doanh nghiệp trong phát triển thương mại quốc tế, về chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng xuất， khẩu năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp, về việc phát triển thị trường tài chính, thị trường lao động... Các nhóm chuyên đề trong hội thảo được thảo luận để làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn của thương mại Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, đồng thời đánh giá những thành tựu và hạn chế khi tham gia quá trình này. - Trong sách chuyên khảo: Đổi mới chính sách nhằm thúc đẩy xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế一 tác giả TS Lê Thị Anh Vân do NXB Lao động ấn hành 2003. Tác giả nshiên cứu lý thuyết thương mại quốc tế, các mô hình thương mại quốc tế được sử dụng trong hoạch định chính sách xuất khẩu, vai trò, các nhân tố ảnh hưởng đến việc đẩy mạnh xuất khẩu hàng hoá. Tác giả đã nghiên cứu kinh nghiệm của một số nước trong việc đẩy mạnh xuất khẩu hàng hoá，phân tích đặc điểm của khu vực mậu dịch tự do ASEAN và các ảnh hưởng đến Việt Nam, phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động xuất khẩu của việt nam về quy mồ, cơ cấu thị trường, cơ cấu mặt hàng, đánh giá quan hệ thương mại giữa Việt Nam và các thị trường châu Á từ đó đề ra các giải pháp cơ bản nhằm thúc đẩy xuất khẩu y sang khu vực châu A giai đoạn 2001-2010. Về gia nhập Tổ chức thương mại thế giới : - Trong sách chuyên khảo ” Việt nam gia nhập Tổ chức thương mại thế giới一 ” Trường cán bộ thương mại Trung Uơng一 NXB Chính trị quốc gia (2005). Các tác giả giới thiệu tổng quát về WTO, đánh giá những cơ hội và thách thức của Việt Nam khi trở thành thành viên của WTO từ đó nêu ra những việc cần làm khi Việt Nam trở thành thành viên của tổ chức thương mại thế giới . - Trong sách chuyên khảo “ Việt Nam và tiến trình gia nhập WTO” do Đại học Khoa học Xa hội và Nhân vãn phối hợp với Viện KONRAD ADENAUER xuất bản 2005. Các học giả Đức và Việt Nam đã trình bày nhiều tham luận khoa học đề cập đến các
9. vấn để lý luận và thực tiễn, phân tích dưới góc độ kinh tế và pháp luật cũng như dự báo những tác động xã hội đối với việc Việt Nam gia nhập WTO. Cuốn sách công bố các tham luận được sắp xếp theo 3 nhóm vấn đề: Tiến trình chuẩn bị cho việc gia nhập WTO，sự gia nhập WTO và tác động đối với kinh tế — xã hội Việt Nam, kinh nghiệm từ tiến trình gia nhập WTO. Hoạt động xuất khẩu và gia nhập WTO của Việt Nam đã được rất nhiều tác giả nghiên cứu. Tuy nhiên do mục đích và yêu cầu khác nhau nên các tác giả mới chỉ dừng ở việc xem xét từng khía cạnh của hoạt động xuất khẩu trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực, đánh giá các tác động của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế đối với kinh tế-xã hội Việt Nam, các giải pháp đẩy mạnh xuất khẩu，chưa có một đề tài độc lập nào nghiên cứu một cách hệ thống về các tác động tích cực cũng như ảnh hưởng tiêu cực của việc thực hiện các cam kết trong quá trình đàm phán gia nhập Tổ chức thương mại thế giới đối với hoạt động xuất khẩu của Việt Nam và đưa ra các giải pháp đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu khi Việt Nam chính thức trở thành thành viên của WTO. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu: Nghiên cứu hoạt động xuất khẩu của Việt Nam dưới tác động của quá trình đàm phán gia nhập Tổ chức thương mại thế giới WTO, từ đó đưa ra mộl số gợi ý về giải pháp đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu khi Việt Nam trở thành thành viên của WTO. Để đạt được mục đích trên, đề tài sẽ tập trung giải quyết các nhiệm vụ sau: - Khái quát hoá các tác động của Tổ chức thương mại thế giới WTO đến hoạt động xuất khẩu của các quốc gia đặc biệt là các nước đang phát triển là thành viên. - Tìm hiểu kinh nghiệm của Trung Quốc trong việc đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu từ khi gia nhập WTO. - Đánh giá khái quát các tác động của quá trình gia nhập WTO đến hoạt độne xuất khẩu của Việt Nam . 4. Đôi tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu: Đôi tượng nghiên cứu: Hoạt động xuất khẩu của Việt Nam trong tiến trình sia nhập Tổ chức thương mại Thế giới WTO.
10. Phạm vi nịihién cứu: Nghiên cứu hoạt động xuất khẩu của Việt Nam từ nãm 1995 đến nay. Tuy nhiên, do sản phẩm xuất khẩu rất đa dạng nên đề tài chỉ tập trung nghiên cứu những mặt hàng chính trong cơ cấu hàng hoá xuất khẩu và những thị trường chính trong cơ cấu thị trường xuất khẩu của Việt Nam. 5. Phương pháp nghiên cứu : Để giải quyết các nội dung nghiên cứu trên, đề tài sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, phương pháp phân tích, thống kê，so sánh, lôgíc. 6. Dự kiến những đóng góp mới của luận vàn : - Hệ thống hoá các tác động của quá trình đàm phán gia nhập WTO đối với hoạt động xuất khẩu của Việt Nam. - Phân tích thực trạng hoạt động xuất khẩu của Việt Nam dưới tác động quá trình đàm phán gia nhập WTO. - Hệ thống hoá các tác động của việc thực hiện các cam kết khi Việt Nam trở thành thành viên WTO đối với hoạt động xuất khẩu của Việt Nam. - Đề xuất một số giải pháp nhằm đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu khi Việt Nam chính thức là thành viên WTO. 7. Bố cục của luận văn : Ngoài lời mở đầu, kết luận và các tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn gồm 3 chương. Chương 1 : Tác động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO đến hoạt động xuất khẩu của các quốc gia. Chương 2 : Thực trạng hoạt động xuất khẩu của Việt Nam trong tiến trình gia nhập WTO. Chươns 3 : Những giải pháp đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu khi Việt Nam trở thành thành viên WTO.