Luận văn Rủi ro và hạn chế rủi ro trong hoạt động xuất khẩu của Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Rủi ro và hạn chế rủi ro trong hoạt động xuất khẩu của Việt Nam

1. ®¹i häc quèc gia hµ néi khoa kinh tÕ -----***------- NguyÔn ThÞ Thu Hµ rñi ro vµ h¹n chÕ rñi ro trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt nam Chuyªn ngµnh: Kinh tÕ chÝnh trÞ XHCN M· sè: 5.02.01 luËn v¨n th¹c sü khoa häc kinh tÕ Ng•êi h•íng dÉn khoa häc : TS. TrÇn Anh Tµi Hµ Néi - 2002
2. MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 5 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU 8 1.1. KHÁI LUẬN VỀ RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU 8 1.1.1. Những rủi ro trong hoạt động xuất khẩu. 9 1.1.2. Tính chất của các rủi ro trong hoạt động xuất khẩu. 11 1.2. PHÂN LOẠI RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU 11 1.2.1. Nhóm rủi ro xuất khẩu do các yếu tố khách quan đƣa lại. 11 1.2.2. Nhóm rủi ro xuất khẩu do các yếu tố chủ quan đƣa lại. 13 1.3. VAI TRÒ CỦA HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU. 15 1.3.1. Đối với nền kinh tế thế giới. 15 1.3.2. Đối với nền kinh tế mỗi quốc gia. 16 1.3.3. Vai trò của hoạt động xuất khẩu đối với các doanh nghiệp. 19 1.4.ẢNH HƢỞNG CỦA RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU 20 1.4.1. Tác động của rủi ro đến hoạt động kinh doanh quốc tế nói chung 20 và xuất khẩu nói riêng 1.4.2. Lợi ích của việc hạn chế rủi ro trong hoạt động xuất khẩu 21 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG RỦI RO VÀ TÌNH HÌNH HẠN CHẾ RỦI RO TRONG 22 HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU CỦA VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN QUA 2.1. THỰC TRẠNG RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU CỦA VIỆT NAM 22 THỜI KỲ 1997-2001. 2.1.1. Rủi ro xuất khẩu theo nhóm hàng. 23 2.1.1.1. Nhóm hàng Dầu thô 24 2.1.1.2. Nhóm hàng Công nghiệp nhẹ (may mặc, giày dép ... ). 26 2.1.1.3. Nhóm hàng Nông sản. 30 2.1.1.4. Nhóm hàng Thuỷ hải sản. 40 2.1.1.5. Nhóm hàng Thủ công mỹ nghệ. 46 1
3. 2.1.1.6. Nhóm hàng Điện tử và linh kiện vi tính. 47 2.1.2. Cơ cấu xuất khẩu theo khu vực và tác động của rủi ro với từng khu 48 vực thị trƣờng. 2.1.2.1. Khu vực Châu Á. 49 2.1.2.2. Khu vực Châu Âu. 52 2.1.2.3. Khu vực Châu Mỹ. 54 2.1.2.4. Các khu vực khác 55 2.2. TÌNH HÌNH NGĂN NGỪA VÀ HẠN CHẾ RỦI RO XUẤT KHẨU TRONG NHỮNG 58 NĂM QUA. 2.2.1. Nguyên nhân của các rủi ro trong hoạt động xuất khẩu: 58 2.2.2.1. Nguyên nhân khách quan 58 2.2.2.2. Nguyên nhân chủ quan 60 2.2.2. Việc hạn chế rủi ro trong hoạt động xuất khẩu. 64 Kết luận chương 2. 66 CHƢƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP VỀ PHÒNG NGỪA VÀ HẠN CHẾ RỦI RO TRONG 67 HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU CỦA VIỆT NAM THỜI GIAN TỚI 3.1. QUAN ĐIỂM CHUNG VỀ GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA VÀ HẠN CHẾ RỦI RO. 67 3.2. GIẢI PHÁP TỪ PHÍA NHÀ NƢỚC. 68 3.2.1. Thiết lập chính sách ngoại thƣơng có tính chiến lƣợc và duy trì một 69 cơ chế điều hành xuất nhập khẩu ổn định, lâu dài nhằm hạn chế rủi ro, chính trị, pháp lý. 3.2.2. Nhanh chóng thiết lập Trung tâm thông tin phòng ngừa và hạn chế 69 rủi ro xuất khẩu. 3.2.3. Tăng cƣờng hoạt động xúc tiến thƣơng mại, nâng cao hiệu quả hoạt 70 động của bộ phận làm công tác thƣơng vụ ở nƣớc ngoài. 3.2.4. Mở rộng các hoạt động tài trợ, tƣ vấn xuất khẩu. 71 3.2.5. Đổi mới chính sách thuế và duy trì tỷ giá hợp lý trên cơ sở khuyến 72 2
4. khích tăng trƣởng xuất khẩu. 3.2.6. Thực hiện cải cách qui trình thủ tục hải quan để giảm bớt rủi ro cho 75 doanh nghiệp. 3.3. GIẢI PHÁP TỪ PHÍA DOANH NGHIỆP 75 3.3.1. Chủ động và tăng cƣờng hơn nữa về Marketing xuất khẩu 75 3.3.2. Chủ động khai thác và cập nhật thông tin. 80 3.3.3. Đào tạo đội ngũ cán bộ làm công tác ngoại thƣơng ở cơ sở mình. 81 3.3.4. Tham gia vào các hiệp hội ngành hàng, tạo dựng các liên minh kinh 81 tế giữa các doanh nghiệp. 3.3.5. Tạo dựng mối liên kết tốt với ngân hàng và các tổ chức tài chính. 82 3.3.6. Giải pháp phòng ngừa và hạn chế rủi ro từ các nghiệp vụ xuất khẩu. 84 3.3.6.1. Phòng ngừa và hạn chế rủi ro trong quá trình đàm phán ký 83 kết hợp đồng. 3.3.6.2. Phòng ngừa hạn chế rủi ro trong quá trình chuẩn bị 85 nguồn hàng. 3.3.6.3. Giải pháp phòng ngừa và hạn chế rủi ro trong quá trình vận 86 chuyển, giao nhận làm thủ tục hải quan. 3.3.6.4. Giải pháp phòng ngừa và hạn chế rủi ro trong quá trình 87 thanh toán, mua bảo hiểm. KẾT LUẬN 91 TÀI LIỆU THAM KHẢO 92 3
5. DANH MỤC BẢNG BIỂU STT TÊN BẢNG BIỂU Trang BẢNG 01 Xuất khẩu Việt Nam giai đoạn 1997 – 2001 22 BẢNG 02 Tình hình xuất khẩu dầu thô giai đoạn 1997 - 2001 24 BẢNG 03 Tình hình xuất khẩu hàng dệt may và giày dép giai đoạn 1997 - 2001 26 BẢNG 04 Tình hình xuất khẩu gạo giai đoạn 1997 – 2001 32 BẢNG 05 Tình hình xuất khẩu cà phê giai đoạn 1997 - 2001 34 BẢNG 06 Tình hình xuất khẩu cao su giai đoạn 1997 - 2001 37 BẢNG 07 Tình hình xuất khẩu thuỷ sản giai đoạn 1997 - 2001 41 BẢNG 08 Tình hình xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ giai đoạn 1997 - 2001 46 BẢNG 9 Tình hình xuất khẩu máy vi tính và linh kiện lắp ráp giai đoạn 1997 – 47 2001 BẢNG 10 Cơ cấu thị trƣờng xuất khẩu giai đoạn 1997 - 2001 49 PHỤ LỤC 1 Kim ngạch xuất khẩu sang Nhật Bản 1997 - 2001 93 PHỤ LỤC 2 Kim ngạch xuất khẩu sang Singapore 1997 - 2001 94 PHỤ LỤC 3 Kim ngạch xuất khẩu sang Đài Loan 1997 - 2001 95 PHỤ LỤC 4 Kim ngạch xuất khẩu sang Đức 1997 - 2001 96 PHỤ LỤC 5 Kim ngạch xuất khẩu sang Úc 1997 - 2001 97 PHỤ LỤC 6 Kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ 1997 - 2001 98 PHỤ LỤC 7 Kim ngạch xuất khẩu sang Trung Quốc 1997 - 2001 99 PHỤ LỤC 8 Kim ngạch xuất khẩu sang Philipin 1997 - 2001 100 PHỤ LỤC 9 Kim ngạch xuất khẩu sang Anh 1997 - 2001 101 PHỤ LỤC 10 Kim ngạch xuất khẩu sang Hồng Kông 1997 - 2001 102 4
6. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài: Kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam trong thời gian gần đây đạt mức tăng trƣởng khá cao (từ 18% - 20%) góp phần đáng kể vào việc tăng trƣởng kinh tế hàng năm. Nhƣng hoạt động xuất khẩu càng gia tăng thì rủi ro của việc xuất khẩu ngày càng lớn. Vì vậy, vấn đề đặt ra là làm thế nào để ngăn ngừa và hạn chế tối đa những rủi ro, nhằm duy trì và nâng cao kim ngạch xuất khẩu cho Việt Nam trong thời gian tới. Ngày nay, xu thế quốc tế hoá đời sống kinh tế toàn cầu. gia tăng làm cho các quốc gia ngày càng phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế. Trong bối cảnh đó, việc tất yếu là các quốc gia phải mở cửa để hội nhập vào kinh tế khu vực và thế giới. Việc đẩy mạnh xuất khẩu là mục tiêu hàng đầu không chỉ đối với Việt Nam mà với nhiều quốc gia trên thế giới. Việt Nam khó có thể đẩy mạnh xuất khẩu và đảm bảo hiệu quả xuất khẩu nếu nhƣ không có những biện pháp hữu hiệu để phòng tránh, hạn chế những rủi ro có thể xảy ra trong quá trình xuất khẩu. Việc nghiên cứu, phân tích, đánh giá những rủi ro phát sinh trong quá trình xuất khẩu của Việt Nam nói chung và của các doanh nghiệp nói riêng qua từng thời kỳ là hết sức cần thiết. Từ đó tìm ra những giải pháp khả thi nhằm hạn chế rủi ro xuất khẩu. Điều này càng có ý nghĩa hơn với chủ trƣơng khuyến khích, đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả xuất khẩu của Nhà nƣớc. Vì vậy, tác giả đã chọn đề tài luận văn thạc sĩ “Rủi ro và Hạn chế rủi ro trong hoạt động xuất khẩu của Việt Nam”. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài: Trong lĩnh vực xuất khẩu đã có rất nhiều công trình nghiên cứu của các nhà kinh tế, nhà quản lý, các nhà hoặch định chính sách và đã có nhiều công 5
7. trình đã đƣợc công bố nhƣ : TS Nguyễn Cảnh Lâm: “Làm sao xuất khẩu có hiệu quả" -1997, TS Vũ Hữu Hà: "Tiếp thị xuất khẩu"-2000, TS Lê Đức Linh: "Xuất khẩu đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ"-1999 và nhiều bài báo đăng trên các tạp chí chuyên ngành Nhƣng nhìn chung các công trình đã nghiên cứu chỉ dừng lại ở một số khía cạnh nhất định trong lĩnh vực xuất khẩu, những công trình nghiên cứu cụ thể mang tính khả thi về vấn đề hạn chế những rủi ro trong hoạt động xuất khẩu thì chƣa nhiều, mà rủi ro trong xuất khẩu là một vấn đề phức tạp nên khó có thể định tính, định lƣợng đầy đủ hậu quả của các loại rủi ro đó, doanh nghiệp chỉ có thể phòng ngừa và hạn chế, khó có khả năng loại bỏ hẳn. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài: Luận giải cơ sở lý luận và thực tiễn về tác động của rủi ro đối với hoạt động xuất khẩu thời gian qua, tìm ra những nguyên nhân đƣa đến rủi ro và đề xuất những giải pháp để hạn chế rủi ro trong hoạt động xuất khẩu của Việt Nam trong thời gian tới. 4. Đối tƣợng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu: Tên của đề tài đã xác định đối tƣợng nghiên cứu của luận văn. Luận văn đi sâu vào nghiên cứu kết quả xuất khẩu của Việt Nam, tổng kết những rủi ro và tác động của rủi ro đến hoạt động xuất khẩu của Việt Nam thời kỳ 1997 – 2001. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu: Phƣơng pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử là phƣơng pháp nghiên cứu chủ đạo của đề tài. Ngoài ra, luận văn còn sử dụng phƣơng pháp hệ thống hoá, khái quát hoá, thống kê so sánh, phân tích thực chứng... 6
8. 6. Dự kiến những đóng góp của luận văn: Hệ thống hoá và luận giải những vấn đề lý luận về xuất khẩu của Việt Nam trong hoạt động xuất khẩu. Phân tích tác động của rủi ro đến hoạt động xuất khẩu của Việt Nam thời gian qua và nguyên nhân của các rủi ro trong hoạt động xuất khẩu của Việt Nam. Kiến nghị một số giải pháp nhằm hạn chế rủi ro trong hoạt động xuất khẩu của Việt Nam trong thời gian tới. 7. Kết cấu của luận văn: Ngoài phần Mở đầu, kết luận, phụ lục và danh mục Tài liệu tham khảo luận văn kết cấu gồm 3 chƣơng: Chương 1: Tổng quan về rủi ro trong hoạt động xuất khẩu của Việt Nam. Chương 2: Thực trạng rủi ro và tình hình hạn chế rủi ro trong hoạt động xuất khẩu của Việt Nam trong thời gian qua. Chương 3: Một số giải pháp về phòng ngừa và hạn chế rủi ro trong hoạt động xuất khẩu của Việt Nam thời gian tới. 7
9. CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN VỀ RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU 1.1. KHÁI LUẬN VỀ RỦI RO TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƢỜNG. 1.1.1. Những rủi ro trong hoạt động xuất khẩu: Quan điểm của một số nhà Kinh tế học và học giả bảo hiểm trong và ngoài nƣớc: Kinh doanh là một trong những hoạt động đầy rủi ro mạo hiểm và chấp nhận rủi ro trong kinh doanh từ lâu đã trở thành câu châm ngôn quen thuộc của các nhà kinh doanh. Không dám mạo hiểm trong kinh doanh, đừng nói đến kinh doanh, tuy nhiên, đó không phải là tất cả, chỉ có những ngƣời biết phân tích, đánh giá và lƣờng trƣớc rủi ro thì mới có nhiều cơ may nhận đƣợc khoản lợi nhuận trƣớc đó, nhƣ là một "phần thƣởng" cho sự dám chấp nhận rủi ro, mạo hiểm có tính toán, cân nhắc của họ. Trong nền kinh tế thị trƣờng, rủi ro có thể xảy ra bất cứ lúc nào cho các doanh nghiệp và mức độ ngày càng nghiêm trọng hơn nhất là trong lĩnh vực xuất khẩu rủi ro lại càng đa dạng và phức tạp. Song điều đó không có nghĩa là chúng ta hoàn toàn bó tay trƣớc rủi ro trong kinh doanh. Mặc dù không thể loại bỏ hẳn rủi ro mạo hiểm nhƣng có thể hạn chế bằng cách chia ra làm nhiều mức độ để phân tán rủi ro. Rủi ro trong kinh doanh là điều tất yếu, chính vì vậy danh từ “rủi ro” đã đƣợc rất nhiều nhà kinh tế và các học giả về bảo hiểm định nghĩa theo nhiều cách khác nhau. Theo Frank Knight, rủi ro là sự bất trắc cụ thể liên quan đến việc xuất hiện một biến cố không mong đợi. Trong khi đó, Irving Pfeffer lại cho rằng rủi ro là tổng hợp những sự ngẫu nhiên có thể đo lƣờng đƣợc bằng xác xuất. Ngoài ra, Marilu Hurt Mecarty thuộc Viện khoa học Kỹ thuật Georgia trong tác phẩm "Managerial Economic with Applications" xuất bản năm 1986 cũng có quan niệm tƣơng tự . Ông cho rằng, rủi ro là một tình trạng trong đó các biến cố xảy ra trong tƣơng lai có thể xác định đƣợc. 8
10. Nhƣ vậy, đa số các nhà kinh tế và các học giả về bảo hiểm cho rằng rủi ro có thể đo lƣờng đƣợc, có thể xác định đƣợc và điều đó cho phép chúng ta có thể lƣờng trƣớc và phòng ngừa cũng nhƣ hạn chế chúng đến mức tối đa. Một số nhà kinh tế còn bổ xung thêm những định nghĩa về rủi ro nhƣ: - “Rủi ro là sự bất trắc gây ra mất mát, thiệt hại. Rủi ro là những bất trắc ngoài ý muốn xảy trong quá trình sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp, tác động xấu đến sự tồn tại, phát triển” - “Rủi ro là sự không chắc chắn về tổn thất”. Những định nghĩa này hầu nhƣ đều có chung quan điểm đó là xem xét rủi ro dƣới góc độ những ảnh hƣởng và tác động do rủi ro đem lại. Có lẽ những định nghĩa này có ý nghĩa thiết thực hơn trong kinh doanh, nhất là trong xu hƣớng cạnh tranh gay gắt nhƣ hiện nay. Theo lý thuyết của các nhà kinh tế học và thực tế xuất nhập khẩu, rủi ro trong xuất khẩu có thể đƣợc định nghĩa nhƣ sau: "Rủi ro xuất khẩu là những bất trắc có thể xảy ra trong quá trình xuất khẩu, làm giảm hiệu quả xuất khẩu". 1.1.2. Tính chất của các rủi ro trong hoạt động xuất khẩu: - Rủi ro có tính khách quan: mọi rủi ro đều có tính khách quan, chúng có thể xảy ra bất cứ lúc nào và không phụ thuộc vào ý chí con ngƣời. - Rủi ro mang tính lịch sử: ở mỗi thời kỳ khác nhau, mỗi giai đoạn khác nhau rủi ro có những đặc điểm khác nhau. - Với xu thế quốc tế hoá đời sống kinh tế, chiến lƣợc kinh tế quốc tế ngày càng gia tăng mạnh mẽ, chiến lƣợc kinh tế của các quốc gia đều hƣớng mạnh về xuất khẩu, nên rủi ro xuất khẩu ngày càng đa dạng, phong phú và phức tạp. Doanh nghiệp hoạt động xuất khẩu có thể gặp rủi ro bất cứ lúc nào từ khâu chuẩn bị nguồn hàng xuất khẩu, đàm phán, soạn thảo và ký kết hợp đồng đến khâu vận chuyển, giao nhận, thanh toán. Điều đó, luôn ảnh hƣởng 9