Luận văn Quản lý Nhà nước đối với kinh tế tư nhân ở Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Quản lý Nhà nước đối với kinh tế tư nhân ở Việt Nam

1. HẠI HỌC QUỐC GIA IIÀ NỘI TR Ư (kíỉ HẠI HỌC KUSH TE ĐỖ XUÂN HƯNG QUẢN LÝ NHÀ Nưửc ĐỒI VỚI KINH TÊ Tư NHÂN i VIỆTm NAM Chuyên ngành: KÍNH TẼ CHÍNH TR| M õ sô: 60 31 01 LUÃN VĂN THAC sĩ KINH Tấ CHĨNH TRI Người hướng dẫn khoa học: PGS.TSKH. TRẦN NGUYỄN TUYỀN ỉ n v 7 ' ' M T i : . : Tiỉ I i :: *• . Hù Xụi - 2007 #
2. M Ụ C LỤ C LỜI NÓI ĐÀU..................................................................................................... CHƯƠNG ỉ: c:ơ SỞ LÝ LUẬN VẺ KINH TÉ T ư NHÂN VÀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỎI VỚI KINH TẺ TU NHÂN............................................................................................5 1. Cơ sỏ' lý luận về kinh tế tu’ nhân........................................................................5 1.1. Quan niệm về kinh tế tư nhân..........................................................................5 1.2. Bàn chất của kinh tế tư nhân............................................................................8 1.3. Đặc điếm cùa kinh tế tư nhân......................................................................... 10 1.4. Đặc điếm của kinh tế tư nhân ở nước ta hiện nay.........................................13 1.5. Vị trí, vai trò của kinh tế tư nhân ở nước ta..................................................16 1.6. Các hình thức biêu hiện cùa kinh tế tư nhân ờ nước ta ............................... 20 2. Co sở lý luận về quản lý nhà nước và hoàn thiện quản lý nhà nước đối vói kinh tế tư nhân...........................................................................................26 2.1. Cơ sờ lv luận về quản lý nhà nước đổi với kinh tế tư nhân........................26 2. ỉ. ỉ. Khái niệm ......................................................................................................26 2.1.2. Nội dung quản lý nhà nước đổi với kinh tể tư nhân.................................27 2.2. Cơ sở lý luận về hoàn thiện quản lý nhà nước đối với khu vực kinh tế tư nhân..........................................................................................................................29 2.2. ỉ. Sự cần thiết khách quan của quá trình hoàn thiện quản lý nhà nước đồi với khu vực kinh tế tư nhản....................................................................................29 2.2.2. Nội dung hoàn thiện quản lý nhà nước đổi với kinh tế tư nhân............. 32 3. Kỉnh nghiệm quốc tc về đồi mói quản lý nhà nuức đối vói khu vực kinh tế tu* nhân..................................................................................................................... 33 3. ]. Kinh nghiệm của Trung Quốc.....................................................................33 3.2. Kinh nghiệm của một số nước đang phát triển Châu .............................Á 34 4. Bài học tham khảo dành cho Việt Nam trong việc đổi mói quản lý nhà niróc đối vói khu vực kinh tế tư nhân..................................................................37 CHƯƠNG 2: THựC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC DỐI vở l KINH TẾ TƯ NHÂN TRONG QUÁ TRÌNH ĐỐI MỚI Ở VIỆT NAM.................................................................40 1. Thực trạng phát triển của kinh tế tư nhân ơ Việt Nam ................................ 40
3. 1.1. Sự phát triên vê sô lượng kinh tê tư nhàn ớ Việt Nam ................................40 1.2. Sự phát triển về quy mô vốn đầu tư................................................................4 1 1.3. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu thành phần kinh tế......................................43 2. Thực trạng quản lý nhà nước đối vói khu vực kinh tế tư nhân.................. 44 2.1. Khái quát đường lối, chủ trương của Đảng và Nhà nước trong việc quán lý, phát triển kinh tế tư nhân ở nước ta........................................................44 2.2. Quản lý nhà nước đối với kinh tế tư nhân thông qua Luật Doanh nghiệp.....53 2.2.1. Những kết quả đạt được.............................................................................. 53 2.2.2. Những bất cập còn tồn tại trong quá trình triển khai thực hiện Luật Doanh nghiệp năm 2005.........................................................................................60 2.2.3. Thực trạng công túc ban hành, phô biển và tổ chức thực hiện các văn bán pháp luật về doanh nghiệp................................................................67 2.3. Thực trạng việc xây dựng, ban hành cơ chế chính sách kinh tế nhàm phát triển kinh tế tư nhân.................................................................................................69 3. Nguyên nhân chủ yếu của nhừng bất cập trong quản lý nhà nucVc đối với khu vục kinh té tư nhân.................................................................................84 CHƯƠNG.?: QUAN ĐIÉM, MỤC TIÊU VÀ CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN IÁ' NHÀ NƯỚC ĐÓI VỚI KHU vực KLM I TÊ TƯ NHẨN -............................................87 1. Quan điểm hoàn thiện quản lý nhà nưóc đối vói khu vực kinh tc tu- nhân..................................................................................................................... 87 1.1. Phát triển kinh tế tư nhân phải xuất phát từ tình hình thực tiễn cùa đất nước đồng thời phù hợp với chủ trương, đường lối đổi mới toàn diện của Đản?, tuân thủ pháp luật của nhà nước...............................................................................87 1.2. Tạo bước đột phá trong phát triển kinh tế tư nhân từ việc tập trung ưu tiên giải quyết những vấn đề bức xúc nhất............................................................90 2. Mục tiều hoàn thiện quản lý nhà nước đối vói khu vực kinh tế tư nhân ...92 3. Một số giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước đối vói khu vực kinh tế tu* nhân......................................................................................................................93 3.1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm tạo môi trường kinh doanh bình dănu, thuận lợi để khuyến khích khu vực kinh tế tư nhân phát triên................................................................................................................93
4. 3.2. Hoàn thiện các chính sách kinh tế có liên quan đến hoạt động kinh doanh cua khu vực kinh tế tư nhân...................................................................................94 3.2.1. Chính sách von, tin dụng, đầu tư............................................................... 94 3.2.2. Chính sách hỗ trợ mặt hằng san xuất........................................................95 3.2.3. Chính sách ho trợ nâng cao năng ỉực và khả năng cạnh tranh cùa doanh nghiệp....................................................................................................96 3.2.4. Chính sách thị trường và xúc tiến thương mại......................................... 97 3.2.5. Chính sách thuế và hài quan......................................................................97 4. Đổi mói hoạt động bộ máy tổ chúc quản lý nhà nước đối vói khu vực kinh tế tư nhân........................................................................................................98 5. Tăng ciròng sự lãnh đạo của đang....................................................................99 6. Phát huy vai trò của tổ chức Công đoàn, Đoàn, Hội thanh niên, Hội Liên hiệp Phụ nữ, các hiệp hội doanhnghiệp và Mặt trận Tồ quốc Việt Nam..... 100 7. Nâng cao năng lực quan trị kinh doanh tại các doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế tư nhân.......................................................................................................103 8. Đổi mói kiểm tra, kiểm soát đối vói khu vục kinh tế tu* nhân................... 105 9. Các giải pháp khác............................................................................................ 107 KÉT LUẬN........................................................................................................................... 108 TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................................... 110
5. LÒÌ NÓI ĐẦU 1. Tính cấp thiết cua đề tài Thực hiện quá trình đổi mới từ năm 1986 đến nay, Đảng và Nhà nước ta đã chu trương phát triển nền kinh tế nhiều thành phần, hoạt động theo cơ chế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước. Trong cơ cấu kinh tế nhiều thành phần, kinh tế tư nhân là bộ phận cấu thành quan trọng. Đại hội X của Đảng khầng định kinh tế tư nhân bao gồm kinh tế cá thể, tiểu chủ và kinh tế tư bản tư nhân là một độno; lực phát triển kinh tế - xã hội của đắt nước. Hiện nay, kinh tế tư nhân chiếm khoảng 39% GDP, các doanh nghiệp kinh tế tư nhân chiếm khoảng 80% trong tổng số doanh nghiệp trên cả nước. Điều đó đă mở ra những khả năng mới thúc đầy kinh tế tăng trưởng và giải quyết nhừng vấn đề xã hội bức xúc của đất nước, như giải phóng sức sản xuất, huy động mọi nguồn lực trong và ngoài nước, giải quyết việc làm, thúc đẩy phân công lao động xã hội, phát triển thị trường vốn, chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá, góp phần nâng cao sức cạnh tranh cùa nền kinh tế trong quá trinh hội nhập kinh tế quốc tế. Nhừng đóng góp quan trọng của khu vực kinh tế tư nhân vào phát triển kinh tế - xã hội đất nước trong công cuộc đồi mới, một lần nữa khẳng định tính đúng đắn của quá trinh chuyến đổi từ nền kinh tế kế hoạch tập trung, quan liêu bao cấp sang xây dựng một nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, với cơ cấu kinh tế nhiều thành phần dựa trên việc đa dạng các hình thức sở hữu. Tuy nhiên, ngoài những đóng góp quan trọng và những ưu diểm nêu trên, khu vực kinh tế tư nhân còn có nhừng yếu kém và hạn chế như quy mô còn nho bé, khả năng cạnh tranh thấp trước yêu cầu của quá trình hội nỊiập kinh tế quốc tế. Nguyên nhân của thực trạng đó là từ sự chậm trễ trong việc cụ thể hoá chu trương, nghị quyết của Đảng, từ sự thiếu đồng bộ của cơ chế chính sách quán lý của Nhà nước và từ chính năng lực yếu kém cùa các doanh 1
6. tmhiệp. về mặt quản lý nhà nước đối với khu vực kinh tế tư nhân còn nhiều bất cập từ quy định pháp lý, chính sách chưa hoàn thiện đến xây dựng bộ máy quan lý và năng lực cán bộ. Trên thực tế, kinh tể tư nhân chưa được đoi xử hình đẳng nên trong môi trường kinh doanh còn gặp nhiều khó khăn như tiếp cận về vốn, mặt bằng kinh doanh, đào tạo nhân lực, tiếp cận công nghệ, xúc tiến thương mại đầu tư trong hội nhập kinh tế quốc tế... Hiện nay chúng ta chưa có đầu mối quản lý thống nhất đối với khu vực này. Thực tế cho thấy cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách quản lý của nhà nước đối với khu vực kinh te quan trọng này. Từ những phân tích, đánh giá trên tác giả chọn đồ tài:"Quản lý nhà nước đổi với kinh tế tư nhàn ở Việt Nam " làm đề tái Luận văn Thạc sỹ kinh tế. 2. Tình hình nghiên cửu Ọuan lý nhà nước đối với kinh tế tư nhân là một vấn đề quan trọne ánh hưởng đến sự phát triển kinh tế của đất nước. Thời gian qua, đã có nhiều đề tài nghiên cứu đề cập đến vấn đề này, như: “Vai trò của kinh tế tư nhân trong nền kinh tế”, tác giả Nguyền Huy Oánh, đăng trên Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế 12-2001; “Kinh tế tư nhân Việt Nam những thuận lợi, khó khăn trong quá trình phát triển”, tác giả Đặng Danh Lợi, đăng trên Tạp chí Phát triển kinh tế, 4-2003; "Doanh nghiệp vừa và nhỏ - Hiện trạng và những kiến nghị giải pháp", tác giả Lê Viết Thái (chủ biên), Nxb. Lao động, 2000...song chưa có công trình nào tập trung nghiên cứu việc hoàn thiện quản lý nhà nước đổi với kinh tế tư nhân, vì vậy tác giả lựa chọn nghiên cứu vấn đề này. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích của luận văn: - Nghiên cứu về cơ sở lý luận và thực tiền quản lý nhà mrớc đối với kinh tế tir nhân. - Đánh giá thực trạng quản lý nhà nước đối với khu vực kinh tế tư nhân.
7. - Dề xuất các quan điểm và các giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện hệ thống Luật pháp - Hệ thổnu cơ chế, chính sách và Biện pháp tổ chức thực hiện nhầm hoàn thiện quản lý nhà nước đối với kinh tể tư nhân Đẻ đạt được các mục tiêu trên, luận văn tập trung giải quyết các nhiệm vụ: - Hệ thống hoá cơ sở lý luận, thực tiền quản lý nhà nước đối với kinh tế tư nhân ở Việt Nam hiện nay. - Đánh giá thực trạng quản lý nhà nước đối với kinh tế tư nhân giai đoạn đôi mới từ năm 1986 đến nay. - Phân tích những kết quà đạt được, chi' ra những bất cập cùng những nguyên nhân tồn tại đc có định hướng cho việc tiếp tục hoàn thiện quán lý nhà nước đổi với kinh tế tư nhân. - Trên cơ sở phân tích lý luận và thực tiễn, đề xuất phương hướng và hệ thống các giải pháp hoàn thiện vai trò quản lý nhà nước đối với kinh tế tư nhân. 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: dưới góc độ kinh tế chính trị, vai trò quản ỉý nhà nước đối với hoạt động sản xuất, kinh doanh của kinh tế tư nhân ờ Việt Nam được nghiên cứu với nhừng nội dung cơ bản liên quan đến hệ thống cơ chế chính sách, cơ chế hoạt động của bộ máy quản lý và vai trò quản lý nhà nước nhằm thúc đấy sự phát triển của kinh tế tư nhân, đặc biệt trong việc cài thiện môi trường kinh doanh hiện nay. - Phạm vi nghiên cứu: nghiên cứu về vai trò quản lý nhà nước đối với kinh tế tư nhân là một vấn đề rất rộng, vì vậy luận văn chi nghiên cứu những vấn đề về vai trò, nội dung quản lý nhà nước đối với kinh tế tư nhân từ năm 1986 đến nay và hệ thống giải pháp nhằm nâng cao vai trò quản lý nhà nước đối với kinh tế tư nhân trong thời gian tới. 5. Phương pháp nghiên cứu Cơ sở phương pháp luận của việc nghiên cứu đề tài này dựa vào các quan điêm chù nehĩa duy vật biện chứng, chú nehĩa đuv vật lịch sứ, chủ 3
8. trương đường lối cúa Đang Cộng sản Việt Nam, chính sách pháp luật cùa Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam về việc phát triển kinh tế tư nhân. Đồng thời, kế thừa các công trình khoa học nghiên cứu về vai trò quản lý của nhà nước đổi với hoạt động của nền kinh tế nhiều thành phần hiện nay tại Việt Nam. Luận văn sử dụng các phương pháp cụ thể như: phân tích tổng hợp, quv nạp và diễn giải, phương pháp hệ thống, lôgíc và lịch sử, thống kê, so sánh, phương pháp nghiên cứu tồng kết thực tiễn kết hợp với ý kiến chuyên gia để thực hiện mục tiêu nghiên cứu của luận văn. 6. Những đóng góp mói của Luận văn - Luận văn góp phần hệ thống hoá cơ sờ lý luận, thực tiền quản lý nhà nước đổi với kinh tế tư nhân ở Việt Nam hiện nay. - Luận văn đã phân tích, đánh giá thực trạng quản lý nhà nước đối với kinh tế tư nhân giai đoạn đổi mới từ năm 1986 đến nay. - Trên cơ sở phân tích thực trạng quản lý, luận văn chỉ ra những bất cập cùng những nguyên nhân tồn tại để có định hướng choviệc tiếp tục hoàn thiện quản lý nhà nước đối với kinh tế tư nhân. - Luận văn đã đề xuất phương hướng và hệ thống các giải pháp hoàn thiện vai trò quàn lý nhà nước đối với kinh tế tư nhân. 7. Bố cục của luận văn Ngoài phần mờ đầu và kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được kết cấu thành 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về kinh tế tư nhân và quản lý nhà nước đổi với kinh tế tư nhân Chương 2: Thực trạng quàn lý nhà nước đối với kinh tế tư nhàn troníi quá trình đổi mới ở Việt Nam Chương 3: Ọuan điểm, mục tiêu và các giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước đối với khu vực kinh tế tư nhân 4
9. Chương Ị c o SỞ LÝ LUẬN VÈ KINH TÉ TƯ NHÂN VÀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỎI VỚI KINH TÉ TU NHÂN 1. C ơ SỞ LÝ LUẬN VẺ KINII TÉ r ư NHÂN 1.1. Quan niệm về kinh tế tư nhân Khái niệm kinh tế tư nhân hay khu vực kinh tế tư nhân hiện nay còn có nhiều ý kiến chưa đồng nhất. Ở nhiều nước, thuật ngừ “kinh tế tư nhân” được sư dụng để phân biệt với kinh tế nhà nước. Theo nghĩa rộng, nền kinh tế được phán chia thành hai khu vực kinh tế chủ vếu: ỉ) Kinh tế nhà nước và 2) Kinh tể tư nhàn. Kinh tế tư nhân là khu vực kinh tế được hình thành và phát triển dựa trên nền tảng chu yếu là sớ hữu tư nhân về tư liệu sản xuất và lợi ích cá nhân. Prong lịch sử phát triển kinh tế, kinh tế tư nhân đã ra đời từ rẩt sớm, gắn liền với sự hình thành và phát triển kinh tế hàng hoá và ngược lại, sự hình thành và phát triển kinh tế hàng hoá lệ thuộc vào sự phát triển kinh tế tư nhân. Dưới chế độ công xã nguyên thuỷ, chưa có sở hữu tư nhân và do đó chưa có kinh tế tư nhân. Sở hữu tư nhân xuất hiện khi chế độ công xã nguyên thùy tan rã và hắt đầu hình thành kinh tể tư nhân. Các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - l.ènin đã mô tả một cách đầv đú và toàn diện về sự xuất hiện của sở hừu tư nhân: chế độ sớ hữu tư nhân ra đời là kết quà cùa quá trình phát triển lâu dài cùa lực lượng sản xuất và phân công lao động xẫ hội và là cơ sở làm nảy sinh, tồn tại và phát triển kinh tế tư nhân. Sự tồn tại lâu dài và phát triển mạnh mẽ cua kinh tế tư nhân trong lịch sử đã chứng to kinh tế tư nhân mang trong minh nó một động lực mạnh - động lực cá nhân thuộc tính tồn tại lâu dài cùa con người và cả xã hội loài người. 5
10. Sự phát triển của kinh tế tư nhân trong lịch sử đã được thề hiện ở nhiều hình thức và phương thức khác nhau. Trong thời đại kinh tế sàn xuất hànu hoá nho, hệ thốns kinh tế vận độrm trong trạne thái sản xuất giàn đơn, hầu như không có giá trị thặng dư, do đó không có tích luỹ cho tái sản xuất mờ rộng. Đó là nền kinh tế tất yếu, kinh tế sinh tồn. Nền sàn xuất ở đây chủ yếu là dựa vào hai nhân tố: tài neuyên và lao động. Trong điều kiện đó, kinh tế tư nhân được biểu hiện ờ hình thức kinh tế của các hộ sản xuất cá thể. Sự phát triển cua lực lượng sàn xuất và quan hệ sản xuất hàng hoá - tiền tệ đã làm nảy sinh quan hệ tư bản và diễn ra quá trình chuvển hoá thành tư bản. Trong nền kinh tế bẩt đầu hình thành nên các chủ thể kinh doanh đầu tư tư bản và sử dụng lao động làm thuê nhằm tạo ra giá trị thặng dư. Quá trình tiến hoá đó đã điền ra ở một số nước phương Tây từ thế kỷ XVI, XVII và gắn liền với sự thủ tiêu chế độ phong kiến và hình thành phương thức sản xuất tư bản chù nghĩa. Trong thời đại kinh tế phát triển- kinh tế thị trường, mục tiêu cuổi cùng của sản xuất kinh doanh không chỉ đem giản là để sinh tồn mà là tạo ra giá trị thặng dư. Một mô hình sản xuất kinh doanh mới ra đời - mô hình doanh nghiệp. Trong điều kiện đó, kinh té tư nhân được biểu hiện ờ một hình thức tổ chức sản xuất mới đại biểu cho một lực lượng sàn xuất mới - hình thức doanh nghiệp. Tuy nhiên, trong nền kinh tế thị trường hiện đại, do đặc điểm của lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, kinh tế cá thể vẫn tiểp tục tồn tại và phát triển bên cạnh hình thức doanh nghiệp. Kinh tế cá thế và doanh nghiệp khu vực kinh tế tư nhân là hai hình thức biêu hiện chủ yểu của kinh tế tư nhản. - Kinh tể cả thể là hình thức kinh tế của một hộ gia đình, một cá nhân hoạt động dựa trên quan hệ sờ hữu tư nhân về tư liệu sản xuất của chính hộ hay cá nhân đó, qui mô vốn và lao động nhó, giá trị thặng dư không đáng kể và do đó, kinh tế cá thế vẫn chủ yếu hoạt động theo qui luật tái sản xuất giản đơn. - Các doanh nghiệp thuộc kinh tế tư nhản được hình thành và phát triển tronụ nền kinh tế thị trường với nhiều hình thức khác nhau, hoạt động dựa 6