Luận văn Nghiên cứu đánh giá giá trị địa di sản một số hang động tiêu biểu trong vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng

Nội dung tài liệu: Luận văn Nghiên cứu đánh giá giá trị địa di sản một số hang động tiêu biểu trong vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN --------------------- NGUYỄN THỊ NHƯ HƯƠNG NGHIÊN CỨU ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ ĐỊA DI SẢN MỘT SỐ HANG ĐỘNG TIÊU BIỂU TRONG VƯỜN QUỐC GIA PHONG NHA – KẺ BÀNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC HÀ NỘI - 2019
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN --------------------- NGUYỄN THỊ NHƯ HƯƠNG NGHIÊN CỨU ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ ĐỊA DI SẢN MỘT SỐ HANG ĐỘNG TIÊU BIỂU TRONG VƯỜN QUỐC GIA PHONG NHA – KẺ BÀNG Chuyên ngành: QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG Mã số: 8850101.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC XÁC NHẬN HỌC VIÊN ĐÃ CHỈNH SỬA THEO GÓP Ý CỦA HỘI ĐỒNG Chủ tịch hội đồng chấm luận văn Giáo viên hướng dẫn thạc sĩ khoa học PGS.TS Đặng Văn Bào PGS.TS Nguyễn Thùy Dương HÀ NỘI - 2019
3. LỜI CẢM ƠN Trong thời gian vừa qua, ngoài sự nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của các thầy cô giáo, gia đình cùng bạn bè để hoàn thành luận văn của mình. Nhân dịp này, cho phép tôi bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến tất cả sự giúp đỡ quý báu đó. Tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn đến Ban Chủ nhiệm Khoa Địa lý, Trường đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội cùng các thầy giáo, cô giáo đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành khóa Cao học chuyên ngành Quản lý tài nguyên và Môi trường; đồng thời trang bị cho tôi kiến thức trong suốt hai năm qua. Đặc biệt tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới PGS.TS. Nguyễn Thùy Dương – người đã dành nhiều thời gian, nhiệt tình hướng dẫn, tạo mọi điều kiện và đóng góp những kiến thức hết sức quý báu để tôi hoàn thành bản Luận văn thạc sĩ. Kết quả nghiên cứu của luận văn nhận được sự hỗ trợ từ đề tài cấp tỉnh “Nghiên cứu đánh giá những giá trị địa di sản (geoheritages) nổi bật, ngoại hạng của Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng nhằm đẩy mạnh phát triển du lịch” do GS. TS Tạ Hòa Phương chủ nhiệm, Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Quảng Bình chủ trì, theo quyết định số 2231/QĐ-UBND ngày 23 tháng 6 năm 2017 của Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Bình. Tôi cũng xin được bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc tới gia đình, bạn bè đã quan tâm, giúp đỡ, tạo mọi điều kiện cho tôi trong suốt thời gian tham gia khóa Cao học Địa lý 2017-2019. Hà Nội, ngày tháng năm 2019 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Như Hương i
4. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Nguyễn Thùy Dương, Khoa Địa chất, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác Hà Nội, ngày .tháng năm 2019 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Như Hương ii
5. MỤC LỤC MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................ v DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................ vi DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ.................................................................................. vii MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......... 4 1.1. Tổng quan vấn đề ............................................................................................. 4 1.1.1. Các khái niệm ............................................................................................ 4 1.1.2. Cơ sở lý luận .............................................................................................. 6 1.1.3. Tổng quan tài liệu ...................................................................................... 9 1.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 11 1.2.1. Phương pháp thống kê ............................................................................. 11 1.2.2. Phương pháp đánh giá định lượng ........................................................... 13 1.2.3 Phương pháp SWOT ................................................................................. 26 CHƯƠNG 2. TỔNG QUAN KHU VỰC VƯỜN QUỐC GIA PHONG NHA – KẺ BÀNG........................................................................................................................ 28 2.1. Tổng quan về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội .......................................... 28 2.1.1. Điều kiện tự nhiên.................................................................................... 28 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ........................................................................ 31 2.2. Tổng quan về các hang động karst trong khu vực Phong Nha – Kẻ Bàng..... 32 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến khai thác du lịch trong khu vực Phong Nha – Kẻ Bàng ....................................................................................................................... 34 2.3.1. Hiện trạng tài nguyên, môi trường ........................................................... 34 2.3.2. Hiện trạng khai thác du lịch ..................................................................... 37 CHƯƠNG 3. ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ ĐỊA DI SẢN MỘT SỐ HANG ĐỘNG THUỘC KHU VỰC PHONG NHA – KẺ BÀNG ................................................... 40 3.1. Thống kê, phân loại giá trị địa di sản một số hang động theo Khung địa di sản toàn cầu .................................................................................................................. 40 3.2. Đánh giá giá trị các hang động ....................................................................... 49 3.3. Áp dụng phân tích SWOT cho khai thác du lịch tại các điểm di sản ............. 56 3.3.1. Áp dụng phân tích SWOT ....................................................................... 56 3.3.2. Đề xuất giải pháp khai thác du lịch và sự bảo vệ của pháp luật đối với các giá trị di sản nổi bật ..................................................................................... 59 iii
6. KẾT LUẬN ............................................................................................................... 61 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 62 PHỤ LỤC .................................................................................................................. 66 iv
7. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ĐDĐH : Đa dạng địa học DR : Nguy cơ suy thoái PEU : Tiềm năng sử dụng cho giáo dục PTU : Tiềm năng sử dụng cho du lịch SV : Giá trị khoa học UBND : Uỷ ban nhân dân : UBNDTQB Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Bình UNESCO : Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc VQG : Vườn Quốc gia : VQG PN-KB Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng v
8. DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 1.1. Dấu ấn sinh học tiêu biểu cho các giai đoạn địa chất ................................. 7 Bảng 1.2. Tiêu chí địa chất để đánh giá hang động đá vôi ....................................... 12 Bảng 1.3. Tiêu chí đánh giá định lượng giá trị khoa học, tiềm năng sử dụng cho giáo dục, du lịch và nguy cơ suy thoái của điểm địa di sản .............................................. 15 Bảng 1.4. Tiêu chí đánh giá tính đa dạng địa chất của hang động đá vôi ................. 17 Bảng 1.5. Các tiêu chí đánh giá giá trị khoa học (SV) của điểm địa di sản .............. 18 Bảng 1.6. Các tiêu chí đánh giá về tiềm năng sử dụng cho giáo dục (PEU) và du lịch (PTU) ......................................................................................................................... 20 Bảng 1.7. Các tiêu chí đánh giá nguy cơ suy thoái (DR) của điểm địa di sản .......... 24 Bảng 1.8. Cấu trúc phân tích SWOT ........................................................................ 27 Bảng 3.1. Giá trị đa dạng địa chất của các hang động dựa trên các tiêu chí địa chất đánh giá hang động đá vôi ........................................................................................ 50 Bảng 3.2. Đặc điểm/ giá trị nổi bật của các hang động............................................. 50 Bảng 3.3. Đánh giá các hang động theo các tiêu chí về ý nghĩa khoa học, giáo dục, du lịch và nguy cơ suy thoái...................................................................................... 52 vi
9. DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ Trang Hình 2.1. Sơ đồ vị trí vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng ................................... 29 Hình 2.2. Cơ cấu kinh tế tỉnh Quảng Bình, giai đoạn 2001-2018 ............................ 32 Hình 2.3. Hệ thống hang Vòm và hệ thống hang Phong Nha trong VQG Phong Nha – Kẻ Bàng .................................................................................................................. 33 Hình 2.4. Đoàn viên, thanh niên thu gom rác tại bến thuyền Phong Nha ................. 36 Hình 2.5. Cây bị đốn hạ tại vùng rừng đệm VQG Phong Nha – Kẻ Bàng ............... 36 Hình 2.6. Dòng sông Son mùa khai thác du lịch ....................................................... 36 Hình 2.7. Lượng khách du lịch VQG Phong Nha – Kẻ Bàng giai đoạn 2007-2018 ................................................................................................................................... 38 Hình 2.8. Tổng lượng doanh thu từ hoạt động khai thác du lịch tại VQG Phong Nha – Kẻ Bàng giai đoạn 2012-2018................................................................................ 38 Hình 3.1. Bãi cát ngầm trong động Phong Nha ........................................................ 41 Hình 3.2. Di tích dòng chảy trong động Phong Nha ................................................. 42 Hình 3.3. Thành hang bị mọc rêu trong động Phong Nha ........................................ 42 Hình 3.4. Các kiểu thạch nhũ trong động Phong Nha............................................... 43 Hình 3.5. Các khối thạch nhũ có kích thước lớn trong động Tiên Sơn .................... 45 Hình 3.6. Các kiểu thạch nhũ trong động Thiên Đường. .......................................... 47 Hình 3.7. Các kiểu thạch nhũ trong động Thiên Đường (tiếp). ................................ 48 Hình 3.8. Thác Thiên Hà trong động Thiên Đường .................................................. 49 Hình 3.9. Khối nhũ “Thỏ Ngọc” trong động Thiên Đường ...................................... 49 Hình 3.10. Giá trị khoa học (SV), tiềm năng giáo dục (PEU), du lịch (PTU) và nguy cơ suy thoái (DR) của các điểm địa di sản ....................................................... 54 vii
10. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việt Nam là một quốc gia sở hữu nhiều cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp với nhiều Di sản thiên nhiên Thế giới được UNESCO công nhận như Vịnh Hạ Long (được công nhận 2 lần, vào năm 1994 và 2000), Khu danh thắng Tràng An (được công nhận năm 2014); Công viên Địa chất toàn cầu - Cao nguyên đá Đồng Văn (được công nhận 2 lần, vào năm 2009 và 2014), và Công viên Địa chất toàn cầu Non nước Cao Bằng (được công nhận năm 2018) Trong đó, không thể không kể tới Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng (VQG PN-KB) đã vinh dự được UNESCO công nhận lần đầu vào năm 2003 theo tiêu chí đa dạng địa chất với các cảnh quan ngoạn mục và lần 2 vào năm 2015 với tiêu chí về đa dạng sinh học sinh thái [32]. VQG PN-KB được ví như một kho tàng địa chất khổng lồ có giá trị và ý nghĩa toàn cầu. Các thành tạo địa chất đặc trưng cho các hoạt động kiến tạo đứt gãy, chuyển động nâng trồi, uốn nếp tạo núi và chuyển động sụt lún tạo các bồn trũng trầm tích đều phải trải qua những giai đoạn lịch sử phát triển lâu dài [8]. Đó chính là nguyên nhân để hình thành nên tính đa dạng về địa chất, địa mạo, mạng lưới thủy văn, hệ thống các hang động đẹp, hùng vĩ như hệ thống động Phong Nha, hệ thống hang Vòm, hệ thống hang nước Mọoc là nơi thu hút các nhà khoa học, thám hiểm và khách du lịch với bao điều kỳ bí và độc đáo. Động Phong Nha là một trong những điểm tiêu biểu nhất trong hệ thống hang động thuộc quần thể danh thắng Phong Nha – Kẻ Bàng với kích thước rộng, có dòng chảy ngầm làm tăng thêm nét quyến rũ cho hệ thống thạch nhũ như những viên kem ngọt ngào tan chảy. Ngoài ra còn có động Thiên Đường được Hiệp hội hang động Hoàng gia Anh đánh giá là hang động khô dài nhất Châu Á. Với vẻ đẹp kì vĩ, tráng lệ, huyền ảo đến vô thực đã khiến người chiêm ngưỡng phải trầm trồ về một thiên cảnh nơi trần thế, cái tên động Thiên đường cũng được bắt nguồn từ đây. Thiên nhiên ưu đãi bậc nhất cho Phong Nha – Kẻ Bàng khi ban tặng cho Hang Sơn Đoòng là hang karst lớn nhất thế giới, đặc biệt không chỉ bởi hệ thống thạch nhũ mà còn bởi các giá trị sinh thái, khảo cổ hấp dẫn các nhà khoa học, thám hiểm đã và đang không ngừng nghiên cứu, tìm hiểu. Trong thời kì cổ đại hang động là nơi trú ngụ cho con người và một vài nơi còn cung cấp nguồn nước. Cho đến ngày nay, các hang động trở thành những điểm du lịch hấp dẫn thu hút lượng lớn du khách tham quan hàng năm. Không chỉ hấp dẫn khách du lịch với vẻ bề ngoài đẹp lộng lẫy, hang động còn là điểm đến của các nhà khoa học để tìm hiểu về các loài sinh vật, thạch nhũ, khoáng vật thông qua hệ sinh 1