Luận văn Hoạt động của doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam. Thực trạng và giải pháp

Nội dung tài liệu: Luận văn Hoạt động của doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam. Thực trạng và giải pháp

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG ----------------------- LUẬN VĂN THẠC SĨ HOẠT ĐỘNG CỦA DOANH NGHIỆP XÃ HỘI Ở VIỆT NAM: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP Ngành: Quản trị kinh doanh TĂNG THỊ THANH HẰNG Hà Nội - 2020
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG ----------------------- LUẬN VĂN THẠC SĨ HOẠT ĐỘNG CỦA DOANH NGHIỆP XÃ HỘI Ở VIỆT NAM: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP Ngành: Quản trị kinh doanh Chuyên ngành: Mã số: 8340101 Họ và tên học viên: Tăng Thị Thanh Hằng Người hướng dẫn: GS. TS. Nguyễn Thị Mơ Hà Nội - 2020
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kì công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực, nếu sai tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Sau đại học xem xét để tôi bảo vệ Luận văn thạc sĩ. Tôi xin chân thành cảm ơn! Người cam đoan. Tăng Thị Thanh Hằng
4. MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC HÌNH ẢNH, BẢNG BIỂU TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LUẬN VĂN LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG CỦA DOANH NGHIỆP XÃ HỘI ................................................................................. 6 1.1. Khái niệm, đặc điểm và phân loại doanh nghiệp xã hội ......................... 6 1.1.1. Khái niệm về doanh nghiệp xã hội ....................................................... 6 1.1.2. Đặc điểm của doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam .................................. 8 1.1.3. Phân loại doanh nghiệp xã hội tại Việt Nam ...................................... 9 1.1.3.1. Dựa trên tình trạng pháp lý của doanh nghiệp xã hội .................... 9 1.1.3.2. Dựa trên lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp xã hội ................. 11 1.1.4. Vai trò của doanh nghiệp xã hội ........................................................ 12 1.2. Tổng quan về hoạt động của doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam ............ 14 1.2.1. Cơ sở pháp lý ....................................................................................... 14 1.2.2. Các loại hình hoạt động của doanh nghiệp xã hội ........................... 14 1.2.2.1. Công ty trách nhiệm xã hội một thành viên .................................. 15 1.2.2.2. Công ty trách nhiệm xã hội hai thành viên trở lên ........................ 16 1.2.2.3. Công ty cổ phần ............................................................................. 17 1.2.3. Các mô hình hoạt động của doanh nghiệp xã hội ............................ 18 1.2.3.1. Hợp tác xã ..................................................................................... 18 1.2.3.2. Doanh nghiệp xã hội được điều hành bởi các doanh nhân xã hội 19 1.2.3.3. Doanh nghiệp xã hội được ươm tạo từ những vườn ươm ............. 21 1.2.3.4. Doanh nghiệp xã hội chuyển đổi từ các tổ chức phi chính phủ địa phương. ....................................................................................................... 23 1.2.4. Một số tổ chức có khả năng chuyển đổi sang doanh nghiệp xã hội 24 1.2.4.1. Doanh nghiệp nhà nước thực hiện nhiệm vụ công ích .................. 24
5. 1.2.4.2. Cơ sở ngoài công lập .................................................................... 25 1.2.4.3. Đơn vị sự nghiệp công lập và Tổ chức khoa học và công nghệ công lập ...................................................................................................... 26 1.3. Nghiên cứu kinh nghiệm từ nước ngoài. ................................................ 27 1.3.1. Kinh nghiệm của Hoa Kỳ ................................................................... 27 1.3.1.1. Cách hiểu về doanh nghiệp xã hội ................................................ 27 1.3.1.2. Môi trường thể chế của doanh nghiệp xã hội ............................... 28 1.3.1.3. Những khó khăn đối với doanh nghiệp xã hội .............................. 28 1.3.1.4. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ............................................... 29 1.3.2. Kinh nghiệm của Liên minh Châu Âu ............................................... 30 1.3.2.1. Sự hình thành và phát triển doanh nghiệp xã hội ......................... 30 1.3.2.2. Môi trường thể chế của doanh nghiệp xã hội ............................... 31 1.3.2.3. Những khó khăn đối với doanh nghiệp xã hội .............................. 32 1.3.2.4. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ............................................... 32 Kết luận chương 1 ............................................................................................... 32 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG CỦA DOANH NGHIỆP XÃ HỘI Ở VIỆT NAM .............................................................................................. 34 2.1. Thực trạng hoạt động của doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam ................ 34 2.1.1. Giai đoạn trước Đổi mới (1986) ......................................................... 34 2.1.2. Từ 1986 đến 2010 ................................................................................ 35 2.1.2.1. Chính sách mở cửa thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế .......... 35 2.1.2.2. Hoạt động của doanh nghiệp xã hội được tác động của Chính sách .. 37 2.1.3. Giai đoạn từ 2010 đến nay .................................................................. 38 2.1.3.1. Thực trạng về mô hình hoạt động của doanh nghiệp xã hội ......... 38 2.1.3.2. Tình hình hoạt động chung ............................................................ 41 2.1.3.3. Thực trạng về các lãnh đạo của doanh nghiệp xã hội .................. 42 2.1.3.4. Thực trạng về hình thức pháp lý của doanh nghiệp xã hội ........... 45 2.1.3.5. Các mục tiêu và ngành nghề hoạt động của doanh nghiệp xã hội.... 46 2.1.3.6. Hoạt động của doanh nghiệp xã hội trong giai đoạn dịch bệnh Covid-19. .................................................................................................... 50
6. 2.2. Thực trạng hoạt động của doanh nghiệp xã hội từ thực hiện của KOTO và Tò he. ............................................................................................... 52 2.2.1. Trung tâm dậy nghề nhân đạo KOTO ............................................... 52 2.2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển................................................ 52 2.2.1.2. Cách thức hoạt động ..................................................................... 53 2.2.1.3. Mô hình kinh doanh ....................................................................... 54 2.2.2. Công ty cổ phần Tò he ........................................................................ 55 2.2.2.1. Sự hình thành và phát triển ........................................................... 55 2.2.2.2. Cách thức hoạt động. .................................................................... 56 2.2.2.3. Mô hình kinh doanh ....................................................................... 57 2.3. Nhận xét về hoạt động của doanh nghiệp xã hội trong thời gian qua . 58 2.3.1. Những kết quả đạt được ..................................................................... 58 2.3.2. Các khó khăn/ rào cản mà doanh nghiệp xã hội gặp phải. .............. 60 2.3.2.1. Các khó khăn từ nội tại doanh nghiệp xã hội ............................... 60 2.3.2.2. Các rào cản từ bên ngoài .............................................................. 65 2.3.3. Những yếu kém và nguyên nhân........................................................ 67 2.3.3.1. Doanh nghiệp xã hội chưa đăng ký tư cách pháp nhân theo quy định của Luật Doanh nghiệp năm 2014. .................................................... 67 2.3.3.2. Doanh nghiệp xã hội chưa khai thác hiệu quả các chính sách của Nhà nước về phát triển doanh nghiệp xã hội. ............................................ 68 2.3.3.3. Doanh nghiệp xã hội chưa phát huy được hết vai trò của mình do nhận thức của cơ quan quản lý nhà nước về doanh nghiệp xã hội còn hạn chế............................................................................................................... 68 Kết luận chương 2 ............................................................................................... 69 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP XÃ HỘI TẠI VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN TỚI ............................................................................................................ 70 3.1. Phân tích về tiềm năng phát triển của các doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam trong thời gian tới. .................................................................................. 70
7. 3.1.1. Doanh nghiệp xã hội Việt Nam có nhiều khả năng phát triển trong tương lai ......................................................................................................... 70 3.1.2. Các vấn đề về xã hội và nguồn lực xã hội ở Việt Nam đang phát triển theo hướng có lợi cho doanh nghiệp xã hội ....................................... 71 3.1.2.1. Các vấn đề xã hội phát triển theo hướng tích cực ........................ 71 3.1.2.2. Nguồn lực xã hội cũng là tiềm năng để doanh nghiệp xã hội Việt Nam phát triển ............................................................................................ 75 3.2. Nhóm giải pháp và kiến nghị thúc đẩy sự phát triển của các doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam trong thời gian tới ................................................ 78 3.2.1. Giải pháp đối với doanh nghiệp xã hội .............................................. 78 3.2.1.1. Doanh nghiệp xã hội Việt Nam cần xây dựng chiến lược kinh doanh cụ thể, phù hợp. ............................................................................... 78 3.2.1.2. Doanh nghiệp xã hội cần đảm bảo nguồn vốn và tìm kiếm được các hỗ trợ tài chính cần thiết ...................................................................... 79 3.2.1.3. Các doanh nghiệp xã hội Việt Nam tập trung vào chất lượng sản phẩm và dịch vụ .......................................................................................... 79 3.2.1.4. Các doanh nghiệp xã hội nâng cao năng lực quản trị của mình .. 80 3.2.2. Các kiến nghị đối với Nhà nước. ........................................................ 82 3.2.2.1. Hoàn thiện, xây dựng khung pháp lý điều chỉnh hoạt động của doanh nghiệp xã hội. .................................................................................. 82 3.2.2.2. Thành lập một bộ phận, cơ quan chuyên trách thực hiện quản lý nhà nước về doanh nghiệp xã hội thúc đẩy, hỗ trợ doanh nghiệp xã hội. . 84 3.2.2.3. Nhà nước cần tăng cường hợp tác quốc tế về phát triển doanh nghiệp xã hội. .............................................................................................. 85 3.2.3. Các kiến nghị khác.............................................................................. 85 Kết luận chương 3 ............................................................................................... 88 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 90 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 91
8. DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT CIEM Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế trung ương CP Chính phủ CSIP Trung tâm Hỗ trợ Sáng kiến Phát triển Cộng đồng CSR Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp DN Doanh nghiệp DNNN Doanh nghiệp nhà nước DNXH Doanh nghiệp xã hội GIZ Tổ chức hợp tác phát triển Đức HTX Hợp tác xã KH&CN Khoa học và công nghệ NGO Tổ chức Phi chính phủ OECD Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế QLNN Quản lý nhà nước TNHH Trách nhiệm hữu hạn WB Ngân hàng Thế giới WEF Diễn Đàn Kinh Tế Thế Giới
9. DANH MỤC HÌNH ẢNH, BẢNG BIỂU Hình: Hình 2.1: Độ tuổi trung bình lãnh đạo DNXH .......................................................... 42 Hình 2.2: Trình độ học vấn của lãnh đạo DNXH ..................................................... 43 Hình 2.3: Địa bàn hoạt động của DNXH .................................................................. 44 Hình 2.4: Tình trạng pháp lý của doanh nghiệp xã hội ............................................. 46 Hình 2.5: Mục tiêu của doanh nghiệp xã hội ............................................................ 47 Hình 2.6: Các ngành nghề DNXH hoạt động chính ................................................. 48 Hình 2.7: Các nhóm người hưởng lợi trực tiếp được hỗ trợ bởi các doanh nghiệp xã hội .............................................................................................................................. 49 Hình 2.8: Doanh thu của doanh nghiệp xã hội (VND) ............................................. 50 Hình 2.9: Rào cản đối với tăng trưởng ...................................................................... 61 Hình 2.10: Hạn chế tài chính của doanh nghiệp xã hội ............................................ 64 Hình 2.11: Nguồn vốn của doanh nghiệp xã hội ....................................................... 66 Hình 3.1: Kế hoạch tăng trưởng ............................................................................... 70 Bảng: Bảng 2.1: Tỷ lệ phổ biến và số lượng doanh nghiệp xã hội ước tính giữa các doanh nghiệp nhỏ, hợp tác xã và tổ chức phi chính phủ ...................................................... 41 Bảng: Biểu đồ 1.1. Sự khác biệt của DN truyền thống và DN xã hội ................................... 8 Biểu đồ 2.2: Tổng vốn viện trợ chính thức ODA ở Việt Nam (2000-2017) ............. 36
10. TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LUẬN VĂN Doanh nghiệp xã hội đang được đánh giá là lực lượng quan trọng trong khả năng hỗ trợ Chính phủ giải quyết các vấn đề về khoảng cách xã hội như xóa đói, giảm nghèo, tạo việc làm cho nhóm yếu thế, cung cấp các dịch vụ công nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ giáo dục, đào tạo, y tế, nước, xử lý rác thải. Việt Nam đã có một hệ sinh thái để hỗ trợ phát triển cho khu vực doanh nghiệp xã hội bao gồm khung pháp lý, các vườn ươm, các chính sách về khởi nghiệp đang nở rộ cũng như sự ủng hộ của cộng đồng, các hoạt động đào tạo nghiên cứu, tuy nhiên, vẫn còn thiếu vắng nhiều chính sách cụ thể từ nhà nước cũng như sự vận động từ chính nội tại doanh nghiệp để phát triển DNXH. Các doanh nghiệp xã hội đang nuôi dưỡng không gian cho phụ nữ và những người trẻ tuổi đảm nhận vai trò lãnh đạo. Các nhà lãnh đạo của các doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam còn khá trẻ với nhóm các nhà lãnh đạo doanh nghiệp xã hội lớn nhất (58%) trong độ tuổi từ 25 đến 44 tuổi. Gần một nửa các nhà lãnh đạo doanh nghiệp xã hội là phụ nữ lớn hơn nhiều so với 37% các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Mặc dù vậy, hoạt động của các DNXH tại Việt Nam trong thời gian qua chưa phát huy được hết tiềm năng sẵn có. Để tìm ra nguyên nhân và có giải pháp đối với vấn đề này. Luận văn đã nghiên cứu về thực trạng hoạt động của DNXH trong thời gian qua và đề xuất các giải pháp cụ thể. Luận văn có kết cấu 3 chương. Chương 1 nghiên cứu một số vấn đề lý luận liên quan đến DNXH và hoạt động của DNXH. Tại chương 1, sau khi phân tích để chỉ ra khái niệm, đặc điểm của DNXH, luận văn nêu bật vai trò của DNXH đồng thời giới thiệu tổng quát các hoạt động của DNXH ở Việt Nam, phân tích hoạt động của DNXH tại Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu để rút ra bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam. Chương 2 phân tích thực trạng hoạt động của DNXH tại Việt Nam trong thời gian qua và chỉ ra những thành công, kết quả cùng những yếu kém và nguyên nhân của những yếu kém như DNXH chưa tiếp cận được với các nguồn vốn vay từ các tổ chức tín dụng do tiềm năng lợi nhuận không đủ hấp dẫn, chưa tiếp cận được các nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư nước ngoài. Chương 3 luận văn xây dựng các giải pháp và kiến nghị cụ thể nhằm phát triển hoạt động của DNXH Việt Nam trong thời gian tới căn cứ các phân tích ở trên về thực trạng hoạt động của doanh nghiệp.