Luận văn Cơ sở địa lý cho định hướng bảo vệ môi trường vùng biển đảo Quan Lạn huyện Vân Đồn tỉnh Quảng Ninh

Nội dung tài liệu: Luận văn Cơ sở địa lý cho định hướng bảo vệ môi trường vùng biển đảo Quan Lạn huyện Vân Đồn tỉnh Quảng Ninh

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN --------------------- Nguyễn Đức Dƣơng CƠ SỞ ĐỊA LÝ CHO ĐỊNH HƢỚNG BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG VÙNG BIỂN ĐẢO QUAN LẠN HUYỆN VÂN ĐỒN TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC Hà Nội – 2019
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN --------------------- Nguyễn Đức Dƣơng CƠ SỞ ĐỊA LÝ CHO ĐỊNH HƢỚNG BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG VÙNG BIỂN ĐẢO QUAN LẠN HUYỆN VÂN ĐỒN TỈNH QUẢNG NINH Chuyên ngành: Quản lý tài nguyên và Môi trƣờng Mã số: 8850101.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC CHẤM LUẬN VĂN THẠC SĨ PGS.TS. Nguyễn Hiệu PGS. TS Đặng Văn Bào Hà Nội – 2019
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ với đề tài: “Cở sở địa lý cho định hướng bảo vệ môi trường vùng biển đảo Quan Lạn huyện Vân Đồn tỉnh Quảng Ninh” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ một công trình nào khác. Hạ Long, ngày tháng năm 20 Học viên Nguyễn Đức Dƣơng i
4. LỜI CẢM ƠN Luận văn thạc sĩ chuyên ngành Quản lí tài nguyên và môi trường “Cở sở địa lý cho định hướng bảo vệ môi trường vùng biển đảo Quan Lạn huyện Vân Đồn tỉnh Quảng Ninh” được hoàn thành tại Khoa Địa lý, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội. Trước hết,với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, Học viên xin chân thành cảm ơn Thầy PGS.TS Đặng Văn Bào, người đã tận tình giúp đỡ và hướng dẫn tôi trong suốt quá trình làm luận văn. Học viên cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban Chủ nhiệm Khoa cùng các thầy, cô trong Khoa Địa lý, phòng Sau Đại học - Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội đã tận tình truyền đạt những kiến thức quý báu cũng như giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu. Học viên xin được cảm ơn đề tài “Luận cứ khoa học cho việc thiết lập và giải pháp quản lý hành lang bảo vệ bờ biển Việt Nam”; Mã số: KC.09.17/16-20, do PGS.TS Đặng Văn Bào làm chủ nhiệm, đã hỗ trợ trong quá trình thu thập tài liệu, cơ sở dữ liệu và hoàn thiện luận văn. Trong quá trình hoàn thành luận văn này, Học viêncòn nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của các cán bộ, nhân dân xã Quan Lạn, Minh Châu trong quá trình khảo sát và thu thập tài liệu tại địa phương. Học viên xin gửi lời cảm ơn chân thành đến những sự giúp đỡ quý báu đó. Cuối cùng, học viên xin được bày tỏ lòng cảm ơn tới gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã không ngừng động viên, chia sẻ và hỗ trợ rất nhiều trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện đề tài luận văn thạc sĩ của mình. Trong khuôn khổ một luận văn, do sự giới hạn về thời gian và kinh nghiệm nên không tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy tác giả rất mong nhận được những ý kiến đóng góp quý báu của các thầy cô và các bạn. Xin trân trọng cảm ơn! Hạ Long, ngày tháng năm 20 Học viên Nguyễn Đức Dƣơng ii
5. MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................... ii MỤC LỤC ............................................................................................................ iii DANH MỤC BẢNG ............................................................................................ vi DANH MỤC HÌNH ............................................................................................ vii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................ viii MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................. 1 2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................... 2 2.1. Mục tiêu: ..................................................................................................... 2 2.2. Nội dung và nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................. 2 3. Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................... 2 4. Cơ sở dữ liệu ..................................................................................................... 3 5. Kết quả và ý nghĩa của đề tài .......................................................................... 3 6. Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 3 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TIẾP CẬN ĐỊA LÝ TỔNG HỢP TRONG TỔ CHỨC KHÔNG GIAN PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG VÙNG BIỂN ĐẢO QUAN LẠN ............................ 4 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài ................. 4 1.1.1. Khái quát các công trình nghiên cứu theo hướng địa lý tổng hợp ........... 4 1.1.2. Các công trình nghiên cứu về tỉnh Quảng Ninh và khu vực biển đảo Vân Đồn, đảo Quan Lạn ......................................................................................... 5 1.2. Tiếp cận địa lý tổng hợp trong quy hoạch không gian sử dụng hợp lý tài nguyên và bảo vệ môi trƣờng ........................................................................ 6 1.2.1. Cơ sở khoa học về môi trường và bảo vệ môi trường ............................. 6 1.2.2. Tiếp cận địa lý tổng hợp trong quy hoạch không gian sử dụng hợp lý tài nguyên và bảo vệ môi trường ............................................................................ 8 1.2.3. Sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường biển đảo .. 9 1.3. Quan điểm, phƣơng pháp và quy trình nghiên cứu................................. 11 1.3.1. Quan điểm nghiên cứu ........................................................................... 11 1.3.2. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 12 1.3.3. Quy trình nghiên cứu ............................................................................. 14 Tiểu kết chương 1 ................................................................................................ 14 iii
6. CHƢƠNG 2: ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI VÙNG BIỂN ĐẢO QUAN LẠN ....................................................................... 15 2.1. Vị trí của vùng biển đảo Quan Lạn trong chiến lƣợc phát triển kinh tế và bảo vệ môi trƣờng ......................................................................................... 15 2.2. Đặcđiểmđiều kiện tự nhiên ......................................................................... 16 2.2.1. Đặc điểm địa chất .................................................................................. 16 2.2.2. Đặc điểm địa mạo .................................................................................. 18 2.2.3. Hải văn ................................................................................................... 24 2.2.4. Khí hậu ................................................................................................... 24 2.2.5. Sinh vật, thổ nhưỡng .............................................................................. 25 2.3. Tài nguyên thiên nhiên và nhân văn ......................................................... 26 2.3.1. Tài nguyên vị thế ................................................................................... 26 2.3.2. Tài nguyên đất ngập nước...................................................................... 26 2.3.3. Tài nguyên khoáng sản .......................................................................... 27 2.3.4. Cảnh quan thiên nhiên ........................................................................... 28 2.3.5. Tài nguyên sinh vật ................................................................................ 28 2.3.6. Giá trị văn hóa - lịch sử ......................................................................... 31 2.4. Thực trạng phát triển kinh tế xã hội ......................................................... 32 2.4.1. Dân cư, dân tộc và sự phát triển xã hội ................................................. 32 2.4.2. Các chỉ số phát triển kinh tế .................................................................. 33 2.5. Phân vùng địa lý tự nhiên vùng biển đảo Quan Lạn ............................... 35 Tiểu kết chương 2 ................................................................................................ 38 CHƢƠNG 3: ĐỊNH HƢỚNG SỬ DỤNG HỢP LÝ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN VÀ BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG VÙNG BIỂN ĐẢO QUAN LẠN ..... 39 3.1. Hiện trạng môi trƣờng đảo Quan Lạn ...................................................... 39 3.1.1. Thực trạng nguồn thải tạiđảo Quan Lạn ................................................ 39 3.1.2. Hiện trạng môi trường đảo Quan Lạn .................................................... 44 3.1.3. Hiện trạng tai biến thiên nhiên và rủi ro môi trường ............................ 56 3.2. Phân tích định hƣớng phát triển kinh tế xã hội và xu hƣớng biến đổi môi trƣờng vùng biển đảo Quan Lạn ............................................................... 59 3.2.1. Xu hướng biến đổi môi trường trên thực trạng phát triển kinh tế- xã hội đảo Quan Lạn ....................................................................................................... 59 3.2.2. Xu hướng biến đổi môi trường từ quy hoạch kinh tế- xã hội ............... 61 iv
7. 3.2.3. Sự thay đổi của cảnh quan và chất lượng môi trường ........................... 64 3.2.4. Thực trạng bảo vệ môi trường biểnđảo Quan Lạn ................................. 66 3.2.4.1. Các nỗ lực hiện tại .............................................................................. 66 3.2.4.2. Định hướng lâu dài gắn với quy hoạch phát triển vùng ..................... 67 3.3. Định hƣớng không gian sử dụng hợp lý tài nguyên và bảo vệ môi trƣờng .......................................................................................................... 69 3.3.1. Bản đồ định hướng không gian sử dụng hợp lý tài nguyên gắn với bảo vệ môi trường ....................................................................................................... 69 3.3.2. Định hướng giải quyết những vấn đề hiện tại ....................................... 75 Tiểu kết chƣơng 3 ............................................................................................... 80 KẾT LUẬN ......................................................................................................... 81 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 82 v
8. DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Diện tích các kiểu đất ngập nước khu vực vịnh Quan Lạn và lân cận[13] .................................................................................................................. 27 Bảng 2 .2. Thực trạng kinh doanh lưu trú du lịch đảo Quan Lạn năm 2014 ....... 35 Bảng 3 .1. Tổng lượng chất thải hàng năm tại vịnh Hạ Long- Bái Tử Long ....... 41 Bảng 3.2. Kết quả quan trắc mẫu nước biển ven đảo xã Quan Lạn - Minh Châu .................................................................................... 44 Bảng 3.3. Kết quả quan trắc môi trường một số mẫu nước khu vực NTTS huyện Vân Đồn .................................................................................................... 46 Bảng 3 .4. Kết quả quan trắc môi trường không khí tại đảo Quan Lạn ............... 48 Bảng 3 .5. Kết quả phân tích mẫu đất khu vựcđảo Quan Lạn, huyện Vân Đồn .. 50 Bảng 3 .6. Kết quả quan trắc môi trường một số mẫu nước khu vực NTTS huyện Vân ............................................................................................................ 52 Bảng 3 .7. Kết quả quan trắc môi trường khu vực nuôi sá sùng đảo Quan Lạn .. 53 Bảng 3.8. Đặc điểm bão tại Quan Lạn- Vân Đồn trung bình hàng năm .............. 56 Bảng 3.9. Xu hướng biển đổi của môi trườngtại Quan Lạn trên thực trạng kinh tế- xã hội hiện tại .......................................................................................... 60 Bảng 3.10. Dự báo khối lượng và các thành phần chất thải rắn sinh hoạt trên đảo Quan Lạn đến năm 2020 ........................................................................ 62 Bảng 3.11. Xu hướng thay đổi kiến trúc cảnh quan tại Quan Lạn theo các quy hoạch kinh tế- xã hội ..................................................................................... 64 Bảng 3.12. Quy hoạch bảo vệ tài nguyên tại Quan Lạn đến năm 2020 ............... 68 Bảng 3.13. Phân vùng định hướng không gian sử dụng hợp lý tài nguyên ......... 69 vi
9. DANH MỤC HÌNH Hình 1.1. Sơ đồ quy trình nghiên cứu .................................................................. 14 Hình 2.1. Vị trí vùng biển đảo Quan Lạn trên vùng biển đông bắc Quảng Ninh...... 15 Hình 2.2. Các thành tạo địa chất vùng Quan Lạn (Theo Bản đồ địa chất tỷ lệ 1:200.000, Cục Địa chất và khoáng sản Việt Nam) ..................................... 17 Hình 2.3. Bản đồ địa mạo khu vực đảo Quan Lạn ............................................... 20 Hình 2.4: Thềm biển cao 6 – 10m cấu tạo bởi cát trắng tại Minh Châu .............. 21 Hình 2.5: Rừng trâm trên thềm cát trắng tại Minh Châu (ảnh Đặng Văn Bào) ... 26 Hình 2.6. Cát trắng Minh Châu trên bề mặt thềm biển cao 6-8m (ảnh Đặng Văn Bào) ............................................................................................. 28 Hình 2.7: Bãi tắm Ro Bin Sơn trên đảo Quan Lạn (ảnh Đặng Văn Bào) ............ 28 Hình 2. 8. Dân số đảo Quan Lạn giai đoạn 2010-2017 (người)........................... 32 Hình 2 .9. Cơ cấu kinh tế huyện Vân Đồn năm 2018 (%) ................................... 33 Hình 2.10. Bản đồ phân vùng địa lý tự nhiên vùng biển đảo Quan Lạn .............. 37 Hình 3 .1. Biểu đồ thông số DO trong nước biển ven bờ vùng biển đảo Quan Lạn .............................................................................................................. 45 Hình 3. 2. Biểu đồ thông số PH trong nước biển ven bờ vùng biển đảo Quan Lạn .............................................................................................................. 45 Hình 3. 3. Biểu đồ thông số DO trong mẫu nước khu vực NTTS huyện Vân Đồn .................................................................................................... 46 Hình 3. 4. Biểu đồ thông số PH trong mẫu nước khu vực NTTS huyện Vân Đồn .................................................................................................... 47 Hình 3.5. Biểu đồ thông số TSP, Lceq trong môi trường không khí tại đảo Quan Lạn .............................................................................................................. 49 Hình 3 .6. Biểu đồ thông số DO, pH trong môi trường nước tại đảo Quan Lạn.. 52 Hình 3. 7. Ảnh phân bố RNM tại đảo Quan Lạn ................................................. 54 Hình 3 .8. Khu vực phân bố RNM khu vực Quan lạn ......................................... 55 Hình 3 .9. Cây ngập mặn được trồng hoàn nguyên cạnh tuyến đê bao đảo Quan Lạn .............................................................................................................. 55 Hình 3.10. Bản đồ định hướng không gian sử dụng hợp lý tài nguyên và bảo vệ môi trường vùng biển đảo Quan Lạn ................................................................... 74 vii
10. DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT STCQ Sinh thái cảnh quan QTMT Quan trắc môi trường KT-XH Kinh tế - Xã hội SDHL TN và BVMT Sử dụng hợp lý tài nguyên và bảo vệ môi trường viii