Luận văn Báo chí trên điện thoại di động tại Việt Nam hiện nay

Nội dung tài liệu: Luận văn Báo chí trên điện thoại di động tại Việt Nam hiện nay

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN PHAN QUỐC HẢI BÁO CHÍ TRÊN ĐIỆN THOẠI DI ĐỘNG TẠI VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ BÁO CHÍ HỌC HÀ NỘI - 2020
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI & NHÂN VĂN PHAN QUỐC HẢI BÁO CHÍ TRÊN ĐIỆN THOẠI DI ĐỘNG TẠI VIỆT NAM HIỆN NAY Chuyên ngành : Báo chí học Mã số : 62 32 01 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ BÁO CHÍ HỌC Chủ tịch Hội đồng Người hướng dẫn khoa học PGS.TS. Đặng Thị Thu Hƣơng PGS. TS. Đinh Văn Hƣờng HÀ NỘI - 2020
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng, các kết quả nêu trong luận án là trung thực. Tác giả Phan Quốc Hải
4. MỤC LỤC Trang Mục lục ....................................................................................................................... 1 Danh mục chữ viết tắt ................................................................................................. 3 Danh mục bảng, biểu đồ ............................................................................................. 4 Danh mục hình ảnh ..................................................................................................... 5 MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 7 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................... 7 2. Mục đích và Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................ 8 3. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................. 9 4. Đối tƣợng và Phạm vi nghiên cứu .......................................................................... 9 5. Giả thuyết nghiên cứu và Khung phân tích ............................................................ 13 6. Phƣơng pháp nghiên cứu ........................................................................................ 15 7. Điểm mới ................................................................................................................ 18 8. Ý nghĩa lý luận, thực tiễn ....................................................................................... 18 9. Kết cấu của luận án ................................................................................................. 19 Chƣơng 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ BÁO CHÍ TRÊN ĐTDĐ ................. 20 1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới ...................................................................... 20 1.2. Tình hình nghiên cứu tại Việt Nam ..................................................................... 28 1.3. Những vấn đề đặt ra Luận án tiếp tục giải quyết ................................................. 35 Tiểu kết chƣơng 1 ....................................................................................................... 37 Chƣơng 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ... 38 2.1. Báo chí, báo chí đa nền tảng, báo chí trên điện thoại di động và công chúng .... 38 2.2. Các hệ hình và lý thuyết tiếp cận nghiên cứu ...................................................... 52 2.3. Những biến đổi về báo chí truyền thông trong thời đại công nghệ 4.0 ............... 65 2.4. Tình hình chung về báo chí trên điện thoại di động ............................................ 71 Tiểu kết chƣơng 2 ....................................................................................................... 75 Chƣơng 3: HIỆN TRẠNG BÁO CHÍ TRÊN ĐIỆN THOẠI DI ĐỘNG TẠI VIỆT NAM HIỆN NAY............................................................................................. 76 3.1. Phƣơng thức sản xuất và chuyển tải thông tin báo chí trên điện thoại di động ... 76 3.2. Nội dung thông tin của sản phẩm báo chí trên điện thoại di động ...................... 83 3.3. Hình thức của sản phẩm báo chí trên điện thoại di động .................................... 89 1
5. 3.4. Công chúng tƣơng tác sản phẩm báo chí trên điện thoại di động ....................... 110 3.5. Chiến lƣợc sản xuất, phân phối và tiêu thụ sản phẩm báo chí trên điện thoại di động ............................................................................................... 129 Tiểu kết chƣơng 3 ....................................................................................................... 138 Chƣơng 4: XU HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG SẢN PHẨM BÁO CHÍ TRÊN ĐIỆN THOẠI DI ĐỘNG TẠI VIỆT NAM ............. 139 4.1. Dự báo xu hƣớng báo chí trên điện thoại di động tại Việt Nam trong tƣơng lai ............................................................................................................ 139 4.2. Nhóm các giải pháp nâng cao chất lƣợng sản phẩm ........................................... 146 Tiểu kết chƣơng 4 ....................................................................................................... 172 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 173 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ....... 178 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................... 179 PHỤ LỤC ................................................................................................................... 190 2
6. DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT CHỮ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT ĐẦY ĐỦ 1 APP Application- Ứng dụng 2 AI Artificial Intelligence-Trí tuệ nhân tạo 3 BTV Biên tập viên 4 ĐHQG Đại học Quốc gia 5 ĐTDĐ Điện thoại di động 6 KHXH&NV Khoa học Xã hội và Nhân văn 7 PL Phụ lục 8 PTTT Phƣơng tiện truyền thông 9 PV Phóng viên 10 VNE Báo VNEpress 11 TNO Báo Thanh Niên online 12 TTO Báo Tuổi trẻ online 3
7. DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ Bảng 1. Số mẩu độ tuổi và nghề nghiệp qua khảo sát ................................................ 12 Bảng 2.1. So sánh các yếu tố trong mô hình truyền thông truyền thống và hiện đại ....................................................................................................................... 58 Biểu đồ 3.1. Tỉ lệ các lĩnh vực phản ánh của báo chí trên điện thoại di động tại Việt Nam ..................................................................................................................... 84 Bảng 3.1. Thống kê những thay đổi về chuyên mục, nội dung phản ánh của báo chí phiên bản web và phiên bản mobile............................................................... 87 Bảng 3.2. Danh mục đối chiếu các chuyên mục giữa phiên bản báo Dân trí trên desktop và phiên bản đọc báo Dân trí trên ĐTDĐ ..................................................... 88 Bảng 3.3. Số lƣợng tin, bài thống kê trong một lần truy cập đƣợc hiển thị tại trang chủ ..................................................................................................................... 97 Bảng 3.4. Sự cắt giảm thời lƣợng của các video clip trong tin, bài dành cho phiên bản báo chí trên điện thoại di động ........................................................................... 98 Bảng 3.5. Sự cắt gọn thời lƣợng và biên tập lại của một số tác phẩm trên VTCnow ............................................................................................................. 101 Bảng 3.6. Số lƣợng audio clip sử dụng trong tin bài của báo chí trên ĐTDĐ .......... 102 Biểu đồ 3.2. Nội dung thƣờng xuyên tiếp nhận của công chúng báo chí trên điện thoại di động ....................................................................................................... 111 Biểu đồ 3.3. Tỉ lệ các tình huống tiếp nhận thông tin không chủ động của độc giả báo chí trên điện thoại di động tại Việt Nam ................................................. 115 Bảng 3.7. Lƣợng truy cập trên web và mobile ở một số bài viết của một số tác giả . .................................................................................................................................... 115 Bảng 3.8. Số liệu thống kê nội dung lựa chọn của công chúng báo chí trên ĐTDĐ theo giới tính ............................................................................................................... 119 Biểu đồ 3.4. Nhu cầu thông tin của công chúng báo chí trên điện thoại di động ....... 120 Biểu đồ 3.5. Thái độ công chúng sau khi truy cập thông tin .................................... 121 Bảng 3.9. Nhận xét của công chúng về nội dung sản phẩm báo chí trên ĐTDĐ ....... 122 Bảng 3.10. Nhận xét của công chúng về hình thức sản phẩm báo chí trên ĐTDĐ .... 123 Biểu đồ 3.6. Mức độ hài lòng về báo chí trên điện thoại di động của công chúng .... 125 Biểu đồ 3.7. Mức độ chƣa hài lòng của công chúng với báo chí trên ĐTDĐ ............ 126 Biểu đồ 3.8. Yêu cầu của công chúng đối với báo chí trên ĐTDĐ ............................ 128 4
8. DANH MỤC HÌNH ẢNH Hình 1. Mô hình khung phân tích của luận án ........................................................... 14 Hình 2.1. Mô hình truyền thông của Shannon và Weaver ......................................... 57 Hình 2.2. Sự bổ sung các yếu tố trong quá trình truyền thông qua các thời kỳ ............................................................................................................ 59 Hình 2.3. Mô hình tiếp xúc các PTTT của Ikuo Takeuch .......................................... 63 Hình 3.1. Mô hình thể hiện sự khác biệt giữa sản xuất và chuyển tải sản phẩm trên web và trên mobile .............................................................................................. 79 Hình 3.2. Ứng dụng đọc báo Thanh Niên online và VnExpress trên ĐTDĐ chủ động cập nhật thông tin mới ngay cả khi không truy cập .................................... 82 Hình 3.3. Mô hình thể hiện nội dung của báo điện tử trên điện thoại di động ........... 85 Hình 3.4. Cách xây dựng nội dung riêng cho mobile của VTCNow và VOV1 ........ 86 Hình 3.5. Các tin, bài đƣợc tách rời khỏi chƣơng trình và đƣợc biên tập lại của VTCNow (trái) và VOV1 (phải) ................................................................................ 87 Hình 3.6. Giao diện dành cho điện thoại di động của báo Thanh Niên online và Dân trí tùy biến (có chữ “m” đi kèm) .................................................................... 91 Hình 3.7. Giao diện của VNE, TTO và VTCNow tùy biến trên điện thoại di động .. .................................................................................................................................... 91 Hình 3.8. Giao diện 2 cột (báo Thanh niên) và giao diện 1 cột (VTCnow) ............... 92 Hình 3.9. Định dạng khổ lớn (Thanh Niên) và định dạng khổ nhỏ (VNExpress) ..... 93 Hình 3.10. Các mục, chuyên mục đƣợc đặt trên (Dân trí) hoặc dƣới (TNO)............ 93 Hình 3.11. Mô hình giao diện báo phiên bản web (trái) và mobile (phải) ................. 94 Hình 3.12. Những dạng video xuất hiện trong các bài viết của báo chí trên điện thoại di động ....................................................................................................... 96 Hình 3.13. Cách bố cục video clip của một số tờ báo trong phiên bản báo chí trên điện thoại di động ................................................................................................ 97 Hình 3.14. Các tin, bài đƣợc tách khỏi chƣơng trình và “đóng gói” theo từng chuyên mục của VTCnow (mục Xu hƣớng và mục Tin tức) .................................................. 101 Hình 3.15. Audio clip dạng xen kẽ trong bài viết, âm thanh là một trích dẫn lời của nhân vật- (báo Tuổi trẻ online) và Audio clip dạng chuyên mục tổng hợp, (báo VNExpress) ................................................................................................................ 103 5
9. Hình 3.16. Sự thay đổi kích thƣớc, kích cỡ ảnh giữa phiên bản web(trái) và phiên bản mobile(phải) trong bài viết “Biển Vũng Tàu đông nghịt ngƣời ngày nghỉ lễ” trên báo VNExpress, 1/9/2018, đây là ảnh đại diện của bài viết trên mobile .......................... 107 Hình 3.17. Sự thay đổi kích thƣớc và kích cỡ ảnh giữa phiên bản web (trái) và phiên bản mobile (phải) trong bài ảnh “Nhập khẩu ô tô tăng mạnh 6 tháng cuối năm”trên báo Tuổi trẻ online, 1/12/2018 .......................................................................................... 108 Hình 3.18. Sơ đồ hệ sinh thái các yếu tố trong quá trình thông tin của báo chí trên điện thoại di động ...................................................................................................... 109 Hình 3.19. Các App của báo Thanh Niên, báo VnExpress có tính cá nhân hóa ......... 122 Hình 3.20. Các hình thức có thể thu thập đƣợc dữ liệu ngƣời dùng từ TTO và TNO .................................................................................................................................... 134 Hình 4.1. Giao diện dành riêng cho phiên bản trên điện thoại di động của Tuổi trẻ online ............................................................................................................ 139 Hình 4.2. Đề xuất nội dung báo chí trên điện thoại di động tại Việt Nam ................. 153 Hình 4.3. Mô hình sản xuất nội dung của video tác phẩm ......................................... 155 Hình 4.4. Kênh truyền hình tin tức-văn hóa-du lịch Vietnam Journey ..................... 157 Hình 4.5. Một kiểu đề xuất kết hợp tin tức với dịch vụ trên ĐTDĐ ......................... 157 Hình 4.6. Đề xuất nội dung trình diễn cho các audio tác phẩm ................................. 158 Hình 4.7. Đề xuất sản xuất nội dung theo dạng “big show” cho audio tác phẩm trên điện thoại di động ....................................................................................................... 158 Hình 4.8. Đề xuất cách sản xuất nội dung viral.......................................................... 160 Hình 4.9. Mô hình tỉ lệ tiếp xúc màn hình qua các ngón tay theo Steven Hoober ..... 161 Mô hình 4.10. Mô hình độ khó dễ khi tiếp xúc màn hình qua các ngón tay theo Steven Hoober .................................................................................................... 162 Hình 4.11. Gợi ý giao diện dành cho báo chí trên ĐTDĐ tại Việt Nam .................... 163 Hình 4.12. Gợi ý thiết kế chữ viết dành cho báo chí trên ĐTDĐ tại Việt Nam ......... 164 Hình 4.13. Đề xuất các dạng tác phẩm mới của báo chí trên ĐTDĐ ......................... 165 6
10. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Sự phát triển mạnh mẽ của khoa học và công nghệ thời đại công nghiệp 4.0 đã tác động vào mọi lĩnh vực của đời sống xã hội trong đó có báo chí truyền thông. Dƣới tác động đó, các phƣơng tiện truyền thông, các hình thức báo chí mới xuất hiện, tạo ra một hệ sinh thái báo chí truyền thông đa dạng. Từ báo chí đa phƣơng tiện, báo chí dữ liệu báo chí đa nền tảng, báo chí “nhúng” đến báo chí di động. Từ công nghệ sản xuất và truyền phát thông tin nhỏ gọn, tiện ích đến sự tham gia của trí thông minh nhân tạo. Từ sản phẩm báo chí chỉ là độc quyền của cơ quan báo chí, nhà báo đến nội dung do ngƣời dùng tạo ra. Tất cả những biến đổi đó đã làm cho đời sống báo chí trở nên sôi động hơn bao giờ hết. Trong bối cảnh đó, báo chí trên điện thoại di động xuất hiện nhƣ là một hình thức báo chí hiệu quả và có nhiều ƣu điểm. Báo chí trên điện thoại di động đã trở thành mục tiêu hƣớng đến của nhiều nền báo chí trên thế giới. Hình thức báo chí này đã trở nên phổ biến và quan trọng đến mức nhƣ CEO Google Larry Page đã từng khẳng định là, “chúng ta không còn sống trong một thế giới “mobile-first”- ƣu tiên điện thoại di động- mà chúng ta đang sống trong thế giới “mobile only” - chỉ dành cho thiết bị di động” [dẫn theo:69]. Cũng nhƣ nhiều nền báo chí trên thế giới, sự ra đời của báo chí trên điện thoại di động tại Việt Nam trong thời gian vừa qua đã tạo nên những thay đổi sâu sắc trong đời sống thông tin. Những thay đổi ấy không chỉ biểu hiện bằng những hình thức bên ngoài, mà còn là những biến đổi bên trong có tính bản chất. Báo chí trên điện thoại di động đã có một bƣớc tiến mạnh mẽ trong việc cấu trúc lại toàn bộ hoạt động báo chí của nƣớc nhà từ khâu sản xuất, chuyển tải thông tin đến việc tiếp cận công chúng. Đó có thể là những sản phẩm báo chí ngắn gọn, trực quan, cá nhân hóa, là hình thức báo chí có thể đo lƣờng, định vị đƣợc ngƣời dùng, hình dung đƣợc công chúng thích gì, đọc, xem, nghe gì, đang ở đâu và có thể dẫn dắt, điều hƣớng thói quen, nhu cầu của ngƣời dùng. Điều mà không một loại hình báo chí truyền thống nào có thể thực hiện đƣợc. “Báo chí trên điện thoại di động làm phong phú thêm môi trƣờng truyền thông, khẳng định vị thế, quyền lực của công chúng báo chí hiện đại và tạo ra xu hƣớng phát triển mới của báo chí truyền thông” [49, tr25]. 7