Luận án Thương nghiệp quốc doanh trong thời kỳ chuyển sang kinh tế thị trường ở nước ta

Nội dung tài liệu: Luận án Thương nghiệp quốc doanh trong thời kỳ chuyển sang kinh tế thị trường ở nước ta

1. BO GIAO DUC VA I>AO TAO .. ,..,, . ' ,..,, .~ , DAI HQC QUOC GIA THANH PHO HO CHI MINH TRUONG DAI HOC KINH TE --03·!·ro~-- T~ THl MY LINH THUONG NGHitP QUOC DOANH ' ' ,..? K TRONG THOI KY CHlTYEN SANG KINH TE THI. TRUONG (J Nu'OC TA Chuyen ngimh : KINH TE_...;"' CHINH"' TRJ XA- HQI"" CHU? NGHIA- Mas6 : 5. 02. 01 Nguoi hu'ong dfin khoa hQc: PGS. TS. TRAN TRUNG H!u . --·-·-· THANH PHO I-H) CHi l\IL'\'H - 2000
2. LOICAMDOAN Toi xin cam doan day Ia cong trlnh nghien cuu ciia rieng toi . Cac s6 li~u, ke't lu~n neu trong lu~n an Ia trung thlfc . Nhii'ng ke't lu~n ciia lu~n an chua tll'ng du'<Jc ai cong b6 trong ba't ky cong trlnh nao khac . ~ ? TAC GIA T<;i Th! My Linh
3. cmJ THicH cHu vrET TAT DNV&N DOANH NGHI$P vUA VA NHO HTX Hc;JPTAC XA TNQD THUdNG NGH:r$P QUOC DOANH TMNN THUdNG MAI NHA NUOC TBCN TV BAN CmJ NGHIA XHCN XA H(H CmJ NGHiA AFrA ASEAN FREE TRADE AREA APEC ASIA PACIFIC ECONOMIC COOPERATION FORUM . A SEAN THE ASSOCIATION OF SOUTHEAST ASIAN NATIONS SEV ( COMECON) : COUNCIL FOR MUTUAL ECONOMIC ASSISTANCE WTO THE WORLD TRADE ORGANISATION
4. Ml)C Ll)C ? ~ MO BAU: ....................................................................................................... . 1 CHu'CINGl: NHUNG VAN BE LY LU~N CUA THUCING NGHI].tP ~ ' ' ~ QUOC DOANH TRONG THOI KY CHUYEN SANG ,.., u' 9 ,.. KINH TE Till TR ONG 0 VI:eT NAM ................................ . 8 1.1. Vai tro ciia thtio'ng nghi~p trong n~n kinh t~ hlmg h6a nhi~u thlmh phftn theo djnh hu'6'ng :xa h{)i chu nghla ......................................... . 8 1.1.1. Khai ni~m thu'ong nghi~p ............................................................. . 8 1.1._2. Chile nang va vai tro cua thu'ong nghi~p trong n~n kinh te' quocA' dAan ........................................................................................ . 13 1.1.3. Vai tro cua thu'ong nghi~p trong sq nghi~p cong nghi~p h6a, hi~n d~i h6a da't nu'oc .................................................................... . 21 1.1.4. Phat trie'n lu'U thong hang h6a va thuong nghi~p trong n~n kinh te' hang h6a nhi~u thanh ph~n theo diflh huang X a hQi chu nghia ................................................................ . 26 1.1.5. Cac hlnh thuc, phuong thuc ho~t d<?ng cua thuong nghi~p nude ta hi~n nay ............................................................................ . 28 1.2. Vai tro chu ~o cila Thu'o'ng nghi~p quo'c doanh trong cd cffu thu'o'ng nghi~p nhi~u thrum phftn ciia n~n kinh t~ thi truong theo djnh hti6'ng xa h{)i chu nghla ................................................................. . 37 1.2.1. Tinh ta't ye'u v~ vai tro chu d~o cua Thu'ong nghi~p qu6c daanh ..................................................................................... . 37 1.2.2. Nhfi'ng quan ni~m va nh~n thuc moi v~ vai tro chu d~a cua Thuong nghi~p qu6c daanh ........................................................... . 40 1.2 .3. Co che' thqc hi~n vai tro chu d~a cda Thuong nghi~p qu6c daanh ..................................................................................... . 45 1 3. Bdi mOi h~ tho'ng Thtidng nghi~p qu6c doanh Ia mqt doi hoi khach quan .................................................................................. . 48 1.3 .1. Sq c~n thie't phai d6i moi h~ th6ng Thu'ong nghi~p qu6c daanh ... . 48 1.3.2. Nhii'ng quan die"'m c~n qmin tri~t trong qua trinh d6i moi ht$ th6ng Thu'ong nghit$p qu6c doanh trang co che' thi tru'ong thea dinh hu'ong Xa h<?i chd nghia ............................... . 51 1.3.3. Nhii'ng nguyen tile can ban cua qua trlnh d6i moi ht$ th6ng Thttong nghit$p qu6c daanh trong co che' thi truong thea dinh huang Xa h<?i chd nghia .......................................... . 53 1.4. lVlqt s6 b~li hQC kinh nghi~m v~ d6'i moi h~ tho'ng Thu'dng nghi~p qu6c doanh cua Trung quo'c khi chuye'n sang kinh te' thi trtiong ....................................................... . 62
5. CHUONG 2 : THVC TR~NG THUONG NGHI:eP QUOC DOANH TV NAM 1975 DEN NAy................................................................. 68 2.1. T<fng quan v~ ho~t dQng thu'dng nghi~p Vi~t nam tit nam 1945 de'n nay............................................................................................... 68 2.2. Tht!c tr~ng thj tru'ang va Thu'dng nghi~p qu6c doanh thai ky 1975- 1985.......................................................................................... 71 2.2.1. Thuc trang ....................................................................................... 71 2.2.2. Banh gia chung ............................................................................... 74 2.3. Tht!c tr~ng thi tru'ong va Thu'dng nghi~p qu6c doanh thai ky tit nam 1986 de'n tru'oc D~i hQi Dang lftn thu VII ( nam 1991 )....... 76 2.3.1. Thuc trang ...................................................................................... 76 2.3.2. Banh gia chung ............................................................................... 86 2.4. Tht!c tr~ng thi tru'ong va Thu'dng nghi~p qu6c doanh tit D~i hQi Dang lftn thu Vll (1991 ) de'n nay.................................................... 94 2.4.1. Thlfc tr~ng ...................................................................................... 94 2.4.2. Banh gia chung .......... ... ..... .... .. ............ .... .... . ..... . . .............. .... . ..... .. 107 2.4.3. Nguyen nhan .................................................................................. 111 2.5. Nhii'ng va'n d~ dijt ra do'i vai Thu'dng nghi~p qu6c doanh trong thai ky chuyin sang kinh te' thj trttong............................................ 115 CHUONG 3 : DlNH HUONG v A GrAI PHAP co BAN DE DOl MOl H:e THONG Tlru'ONG NGHitP QUOC DOANH TRONG CO CHE KINH TE TIIJ TRUONG THEO DlNH HUONG XA- HQIA CHU? NGHIA................................................................- 118 3.1. M\IC tieu va djnh hu'6'ng phat triin thu'dng nghi~p va Thu'dng nghi~p quo'c doanh tit nay de'n nam 2010................................................ 118 3 .1.1 . M1,1c tieu va djnh huang phat tri~n thuong nghit;p de'n 2010 .. .. .... .. 119 3.1.2. B!nh huang va m1,1c tieu chu ye'u d~ cling c6 vai tro chu d~o cda Thuong nghi~p quO'c doanh trong giai do~n hi~n nay........ 129 3.2. Nhii'ng giai phap cd ban d€ tht!c hi~n d6'i moi va phat triin Thu'dng nghi~p quo'c doanh trong cd che' thj tru'ong theo djnh hu'ongXHCN .. .. .. ... .. .. .. .... ........ .... .. .. .. .. .. . . . .. . .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. 132 3.2.1. B6i moi co ca'u t6 chuc cua Thuong nghil$p qucic doanh, hoan thil$n mo hinh va co che' t6 chti'c ho'.lt d()ng ciia cac T6ng cong ty thu'ong m~i Nha nuoc................... ............. ......... ......... .................... 132 3.2.2. Hoan thit;n cd che' quan ly cua Thttdng nghit;p qucic doanh tren co s(j mng cttong cong tac ke' ho<;1ch h6a, d6i moi co che' tai chinh doanh nghi~p, cai tie'n cd che' khoan ............ .... .......... .... ...... .. .... ...... .... .. 136 3.2.3. Cai tie'n phttdng thti'c ho<;1t d()ng kinh doanh ciia Thttong nghil$p quo'c doanh......... .... .. .. . . . ...... . .. . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . 140
6. 3.2.4. T6 chuc,xay dJ!ng thi tnrong, tang cuong dftu tu' cho ho~t d9ng thudng nghi~p, nh~m phat huy u'u the' va sue m~nh cua Thudng nghi~p qu6c doanh trong n~n kinh te' qu6c dan....................... 144 3.2.5. Phat tri~n va md r{)ng ho~t d9ng xufft nh~p khffu cua Thudng nghi~p qu6c doanh................................................................................ ..... 155 3.2.6. TiSp tl;lC d6i moi cong tac qmln 1y Nha nude trong 1Inh VlfC thudng nghi~p n6i chung va Thuong nghi~p qu6c doanh n6i rieng............ 164 3.2.7. T~o v6n, huy d9ng v6n, phan pho'i cd c!u v6n va sii' dl;lng •""" ? / ~ K 167 h1~u qua cac nguon von ................................................................. . 3.3. Cac ghii phap hfi trq khac giup cho Thtio'ng nghi~p quoc doanh kinh doanh co hi~u qua ....... ... .. . . . . . ............. ..... .. ........... ....... ...... .. ..... ... 170 3.3.1. Thuc defy phat tri€'n cac nganh san xu!t v<%t chfft t~o n h1eu.~ san? p h~am ..................................................................... . 170 3.3.2. Hoan thi~n h~ tho'ng thong tin thudng m~i, va cac b9 ph~n xuc tie'n thuong m~i ( triSn Him, quang cao, h9i ch<;I ... ) . . . . . . .. .. . . . . . . . . . 171 3.3.3. Cai tie'n h~ tho'ng phap 1u~t, cac cd che', chinh sach va cong C\} quan 1y phu h<;Jp voi Cd che' thi trttong theo dinh huang Xa h9i chu nghia ··-····-·······-····························-·-·-·······-··························-·-····-····-·····171 3.3.4. B6i moi cong tac kS ho~ch h6a ...................................................... 170 3.3.5. f)ffu tranh ch6ng buon 1~u, ch6ng gian 1~ thudng m~i va cac hanh vi kinh doanh t:rai phep . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. .. .. . .. . . . . 171 3.3.6. Phat huy vai tro cua cac cong ty tai chinh trong vi~c h6 trQ phat tri€'n cac doanh nghi~p Thudng nghi~p qu6c doanh nho va vua . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... ... ... . . . . . . 173 3.4. M()t so'kie'n nghi .............................................................................. 173 3.4.1. Trong cai each hanh chinh,dS nang cao nang 1vc cua b9 may quan 1y cftn xac diflh fO chile nang, nhi~m V\} Va quy~n h~n CUa Thudng nghi~p qu6c doanh theo chi d~o nganh dQc....... ................ 173 3.4.2. Bao t~o , b6i duong va tuytin chQn b6 tri can b9 quan 1y va nhan vien thudng nghi~ptheo yeu du chuySn huang kinh doanh trong co che' thi truong theo dinh huang Xa h9i chu nghia ........... 174 3.4.3. T~o moi tnrong thu~n 1<;1i v~ m~t phap 1y va kinh te'- xa h()i cho Thuong nghi~p qu6c doanh kinh doanh d~t hi~u qua kinh tS va phl;lC V1;l xa hQi................... ... .. . . . . .. . . . . . . . . . . .. . .. . . . ...... .. . . . . . . . . 17 5 3.4.4. Bao dam Slf 1anh d~o cua Bang va phat huy dan chu t~i cd sd doanh nghi~p . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 177 KET LU~N ········································································································· 179 ' A ? TAl LIEU THAM KIL.~O ··-·-·······-·······-··········'"·············-·······-.. ·································-·······-··········183 PHT) Ll)C ··························-····-·······-····-·················· ......................... -........................................ -.................. 193
7. ? ~ MODAU l.TfNH CAP THIET CUA DE TAl Qua trinh chuyen d6i sang n~n kinh te' hang h6a nhi~u thanh phfrn, v~n hanh theo co che' thi tntong c6 sl! quan ly cda Nha mtdc, theo dinh huang XHCN d nude ta, da va dang t~o ra nhfi'ng co h<?i phat trien thu~n l<;Ji, nhu'ng di doi vdi nhfi'ng thach thll'c mdi d6i vdi ta"t d. cac lo~i hinh doanh nghi~p, d~c bi~t Ia thach thll'c gay g~t d6i vdi cac doanh nghi~p qu6c doanh la, lam sao gifi' vfi'ng va tang cu'ong du'<;Jc vai tro chd d~o cda chung trong n~n kinh te' thi tru'ong, noi rna quy lu~t c~nh tranh n6i len nhu' m ng ll!c chinh ben c~nh nhfi'ng quy lu~t khach quan khac. Dttdi tac d(>ng va doi hoi cda qui lu~t c~nh tranh, cac doanh nghi~p TNQD phai bie't v~n dt;mg t6i da, linh ho~t cac phttong phap quan tri va cong ngh~ kinh doanh nh~m d~t tdi cac l<;Ji the' tu'ong d6i de tang tntdng, phat trie'n m~t hang kinh doanh, khach hang tiem nang, thi phfrn tin nhi~m vade t6i da h6a l<;Ji nhu~n mong mu6n. Vdi tu' each Ia m<?t khau, m<?t m~t xich quan trqng cda qua trinh tai san xua't xa h(>i, ho~t d(>ng thttong nghi~p n6i chung, TNQD n6i rieng trong ma"y th~p ky qua da g6p phfrn to Ion trong vi~c thl!c hi~n cac mt;tc tieu cda chie'n lu'<;Jc kinh te' - xa h<?i trong sl! nghi~p cong nghi~p h6a, hi~n d~i h6a da"t nttoc. Tuy nhien, trong hoan canh moi hi~n nay, khi di sau vao thl!c te', chung ta tha"y r~ng, ho~t d(>ng kinh doanh thttong nghi~p n6i chung va TNQD n6i rieng con b<?c 1<? ra't nhi~u lung tUng, kh6 khan trong vi~c dinh huang va nang cao hi~u qua ho~t d(>ng. Chinh sach md r(>ng nhieu thanh phfin kinh te' tham gia htu thong hang h6a, m<?t m~t, da lam cho thi tntong phong phu va s6ng d(>ng hon, song m~t khac, da dftn de'n vi~c bung ra ho~t d(>ng kinh doanh qua mll'c vdi hang tri~u thttong nghi~p tu' nhan, thuong nghi~p ca th<3', cling hang v~n co quan, do~m th<3' cling tham gia, da khong 1
8. khoi lam cho thi tntong r6i lo~n va nhu m()t h~u qua kho tninh khoi, TNQD co xu hudng bi thu h~p va bi dfiy lui tn3n thi tntong. Lttu thong khong duqc ki~m soat m()t each ch~t che, chinh la moi tntong thu~n lqi cho cac ho~t d()ng dfru co buon l~u, lam hang gia ... phat tri~n. Do do, nhi~m v1,1 ciia TNQD la phai vuon len gifi' vai tro chii d~o trong linh Vl!c phan ph6i lttu thong hang hoa, thuc dfiy san xua't, 6n dinh thi tntong, gia ca, thoa man nhu cfru ngay cang cao va da d~ng v~ tieu dung ciia xa h()i, tU thanh thi de'n nong thon, nhu Nghi quye't B~i h()i Bang toan qu6c lfrn thu VIII da chi r6 : " Ciing c6 va phat tri~n Thuong nghi~p Nha nude trong nhfi'ng nganh hang thie't ye'u, nhfi'ng dia ban con bo tr6ng, nAm ban buon, chi ph6i ban le.Tung buck t6 chuc HTX mua ban va m~ng ludi d~i ly d~ cung Thuong nghi~p Nha nude dii sue ngan ngua nhung bie'n d()ng ba't thuong, gop phfrn 6n dinh thi tntong va gia ca... " [147,36]. Nghi quye't 12- NQnw ngay 03/0111996 ciia B() Chinh Tri (kh6a VII) v~ vi~c tie'p tl,lc d6i mdi t6 chuc va hqat d(>ng thuong nghi~p phat tri~n thi tntong theo dinh hudng XHCN ding da neu r6 : " Ciing c6 cac don vi thuong nghi~p Nha nude hi~n c6 ... , phat tri~n cac doanh nghi~p moi, c6 dii ti~m ll,l'c tren nhung linh Vl!c, dia ban, m~t hang quan trQng, phu hqp vdi sl,l' thay d6i co ca'u kinh t€'"[112,6]. Nhu v~y, r6 rang Ia, dang c6 ra't nhi~u va'n d~ d~t ra cho TNQD cfrn duqc giai quye't m()t each tri~t d~, ca d tfrm vi mo lftn vi mo, ca v~ ly lu~n lftn thl,l'c' ti~n nhiim pha'n da'u giu vt1ng vai tro chii d~o ciia minh trong n~n kinh te' qu6c dan, trong giai do~n chuy~n sang n~n kinh te' tb.i trttong theo dinh huang XHCN co sJ! quan ly ciia Nha nude. B6 chinh Ia ly do chung t6i chqn va'n d~ : "Thu'o'ng nghi~p quo'c doanh trong thOi ky chuyin sang kinh te' thj tru'ong (j nu'ac ta" lam d~ tai nghien cuu va thl,l'c hi~n lu~n an Tie'n si kinh te' chuyen nganh Kinh te' chinh tri ciia minh. 2
9. 2.TINH HINH NGHIEN cuu DE TAl Cho tdi nay, tren nhung khia cc;tnh va g6c d<? khac nhau, da c6 m<?t s6 cong trlnh nghien cti'u v~ thu'ong nghi~p trong qua trlnh chuyt3'n sang kinh te' thi tru'ong d nu'oc ta n6i chung, va v~ hi~u qua cda cac doanh nghi~p thu'ong nghi~p n6i rieng. C6 tht3' li~t ke ra day m<?t s6 cong trlnh cda cac tac gia d tru'ong Bc;ti hqc kinh te' qu6c dan Ha n<?i. tru'ong Bc;ti hqc thu'ong mc;ti Ha n<?i. tru'ong Bc;ti hqc kinh te' (Bc;ti hqc qu6c gia TP H6 Chi Minh) .. v .. v .. nh11: - "Phuong phap thdng ke xac djnh t6ng muc ban le va khdi luc;ng ban le mqt sd m{it hang chu ytu tren thj trulJng khong c6 t6 chuc a nuac ta ". Lu~n an PTS Khoa hqc Kinh te', Ly Minh Khai, nam 1986. - "FJanh gia hi?u qua kinh tt xi nghi?p thuang nghi?p va mqt so bi?n phap nang cao hi?u qud ". Lu~n an PTS Khoa hqc Kinh te', Phung Thi Thanh Thdy, nam 1990. - "Roan thi?n kt hoq_ch h6a trong Thuang nghi?p quo'c doanh". Lu~n an PTS Khoa hqc Kinh te', Hoang Thinh Lam, nam 1990. - "Hi?u qud kinh doanh crla doanh nghifp thuang mq_i trong co cht thj trulJng". Lu~n an PTS Khoa hqc Kinh te', Nghiem Van Trqng, nam 1996. M9t s6 oong trlnh ciia m9t s6 t:ac gia a Bt;ti h9c Thu'ong mt;ti Ha N9i nh11 : - "Giao djch thLidng mq.i ban huon trong nin ldnh tl thj tntilng c6 sf! qudn ly cua Nha nuac ". Lu~n an PTS Khoa h9c Kinh te', Nguy~n Thanh Son, nam 1996. - "Nhung gidi phap nhlim nang cao hi?u qud kinh doanh thuang mq_i trong diiu ki?n chuyin sang kinh tl thj trulJng a nuac ta hi¢n nay". Lu~n an PTS Khoa hqc Kinh te', Le Xuan Thu~n. nam 1996 .. y .. v .. 3
10. Ben qmh d6, cfing da c6 rn<?t s6 cong trlnh nghien cuu khoa hqc dip Nha mtdc va dip B(), lu~n giai v~ nhfi'ng phttdng di~n khac nhau ctia thttdng nghi~p n6i chung, va TNQD nttdc ta n6i rieng nhtt : - "NhTlng ddnh gid khdi qudt vi thf!c trg_ng va cdc kie'n nghj chu ye'u vi ddi mai qudn ly htu thong, djch v~ va qudn ly thj tntiJng ". B~ tai khoa hqc ca'p Nha - nttdc, rna s6 98A.03.06, Vi~n nghien cU'u Quan ly kinh te' Trung ttdng, PTS. Td.n Ngqc Vinh chti nhi~rn. - "Hoan thi~n C(/ che' qudn ly cua Bq thuang mg_i doi w:Ji cdc doanh nghi~p thuang mg_i Nha nuac thuqc Bq hi~n nay". B~ tai khoa hqc ca'p B(), PTS. Le Trinh Minh Chau chti nhi~rn .. v .. v .. Ta't d. cac cong trlnh neu tren, chti ye'u d~ c~p va di sau vao phan tich v~ ITnh vvc kinh te' nganh d nhi~u khia q.nh khac nhau ciia qua trlnh lttu thong hang h6a, ho~t d()ng thttdng nghi~p n6i chung, ctia TNQD n6i rieng tren ca phttdng di~n ly lu~n lfin thvc ti~n. Lu~n an vdi d~ tai : "Thtidng nghi~p qu6c doanh trong thai ky chuyin sang kinh t€ thj trtiO'ng (J nu'oc ta" rna chung toi thvc hi~n. Ia rn()t cong trlnh nghien cll'u khoa h c v~ chuyen nganh Kinh te' chinh tri XHCN, d~ c~p de'n vi~c d6i rndi rn<?t each toan di~n h~ th6ng TNQD trong qua trlnh chuy~n sang n~n kinh te th! trttong theo diflh httdng XHCN d nttdc ta hi~n nay. 3. Ml}C DICH VA NHitM VV NGHIEN c(fu CUA LU!N AN M~c dich va nhi~m v~ cua lw7-n dn duqc dij.t ra nhlim nghien cau va gidi quye't cdc m~c tieu c~ thi sau day: Tha nhat, phan tich thvc tr<;lng tlnh hlnh th! tru'ong va hO<;lt d()ng thttdng nghi~p d nude ta til narn 1975 de'n nay,_ neu len nhfi'ng nhu'<;Jc di~rn, nhfi'ng rn~t con h<;ln che' trong quan ly thi trttong va trong ho<;lt dQng ctia TNQD trong thoi 4