Luận án Báo chí với cuộc vận động người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận án Báo chí với cuộc vận động người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ---------------------------------- Phạm Chiến Thắng BÁO CHÍ VỚI CUỘC VẬN ĐỘNG NGƯỜI VIỆT NAM ƯU TIÊN DÙNG HÀNG VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ BÁO CHÍ Hà Nội - 2019
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ---------------------------------- Phạm Chiến Thắng BÁO CHÍ VỚI CUỘC VẬN ĐỘNG NGƯỜI VIỆT NAM ƯU TIÊN DÙNG HÀNG VIỆT NAM Chuyên ngành: Báo chí học Mã số: 62 32 01 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ BÁO CHÍ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. Nguyễn Thị Thanh Huyền XÁC NHẬN NCS ĐÃ CHỈNH SỬA THEO QUYẾT NGHỊ CỦA HỘI ĐỒNG ĐÁNH GIÁ LUẬN ÁN Người hướng dẫn khoa học Chủ tịch hội đồng đánh giá Luận án Tiến sĩ PGS.TS. Nguyễn Thị Thanh Huyền PGS.TS. Đặng Thị Thu Hương Hà Nội - 2019
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Phạm Chiến Thắng
4. LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài “Báo chí với cuộc vận động Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam”, tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ, tạo điều kiện của tập thể lãnh đạo, các nhà khoa học, cán bộ, chuyên viên của Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội; Ban Chủ nhiệm Khoa Báo chí và Truyền thông, giảng viên, cán bộ các phòng, ban chức năng Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội. Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành về sự giúp đỡ đó. Tôi bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc PGS.TS. Nguyễn Thị Thanh Huyền, người trực tiếp hướng dẫn và chỉ bảo tôi hoàn thành luận án này. Tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, cơ quan, bạn bè, đồng nghiệp của tôi đã động viên, khích lệ, tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành luận án này. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Phạm Chiến Thắng
5. MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC .................................................................................................................. 1 DANH MỤC BẢNG .................................................................................................. 4 DANH MỤC BIỂU ĐỒ HÌNH VẼ .......................................................................... 5 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT ................................................... 6 MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 7 Chƣơng 1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU VỀ BÁO CHÍ TRONG CÁC CUỘC VẬN ĐỘNG XÃ HỘI ....................................................... 21 1.1. Thông điệp của báo chí trong các cuộc vận động xã hội ................................... 21 1.1.1. Nghiên cứu trên thế giới ........................................................................... 21 1.1.2. Nghiên cứu tại Việt Nam .......................................................................... 23 1.2. Cách đánh giá hiệu quả truyền thông của báo chí trong các cuộc vận động xã hội ......................................................................................................................... 26 1.2.1. Nghiên cứu trên thế giới ........................................................................... 26 1.2.2. Nghiên cứu tại Việt Nam .......................................................................... 30 1.3. Những yếu tố ảnh hƣởng đến hiệu quả truyền thông của báo chí trong các cuộc vận động xã hội đó .................................................................................................... 32 1.3.1. Nghiên cứu trên thế giới ........................................................................... 32 1.3.2. Nghiên cứu tại Việt Nam .......................................................................... 40 1.4. Nghiên cứu về cuộc vận động "Ngƣời Việt Nam ƣu tiên dùng hàng Việt Nam" ................................................................................................................. 41 1.4.1. Nghiên cứu về cuộc vận động “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam” từ góc độ kinh tế học và xã hội học ........................................................ 42 1.4.2. Nghiên cứu từ góc độ báo chí học ............................................................ 45 Tiểu kết chương 1 .................................................................................................... 48 Chƣơng 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ BÁO CHÍ VỚI CUỘC VẬN ĐỘNG “NGƢỜI VIỆT NAM ƢU TIÊN DÙNG HÀNG VIỆT NAM” ... 49 2.1. Cơ sở lý luận báo chí truyền thông .................................................................... 49 2.1.1. Báo chí và vai trò trong đời sống xã hội .................................................. 49 2.1.2. Khái niệm về truyền thông và hiệu quả truyền thông của báo chí trong các cuộc vận động xã hội ................................................................................ 52 2.1.3. Lý thuyết về hiệu quả truyền thông của báo chí ....................................... 60 1
6. 2.2. Quan điểm, chủ trƣơng của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nƣớc về hoạt động báo chí trong các cuộc vận động xã hội .............................................. 70 2.2.1. Quan điểm của Đảng về vai trò của báo chí trong xã hội ....................... 70 2.2.2. Chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về nhiệm vụ của báo chí trong công tác tuyên truyền vận động ................................................... 74 2.3. Cơ sở thực tiễn của vấn đề nghiên cứu .............................................................. 79 2.3.1. Bối cảnh của cuộc vận động "Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam" .................................................................................................................. 79 2.3.2. Công tác tuyên truyền cho cuộc vận động “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam” ............................................................................................... 81 2.3.3. Ý nghĩa của cuộc vận động ...................................................................... 85 2.3.4. Bài học kinh nghiệm từ một số nước trên thế giới ................................... 86 Tiểu kết chương 2 .................................................................................................... 91 Chƣơng 3. THỰC TRẠNG VÀ HIỆU QUẢ TRUYỀN THÔNG CỦA BÁO CHÍ TRONG CUỘC VẬN ĐỘNG “NGƢỜI VIỆT NAM ƢU TIÊN DÙNG HÀNG VIỆT NAM”. ................................................................................. 92 3.1. Thông điệp về cuộc vận động "Ngƣời Việt Nam ƣu tiên dùng hàng Việt Nam" trên báo chí ................................................................................................................ 92 3.1.1. Nguồn tin về cuộc vận động ..................................................................... 92 3.1.2. Chủ đề của cuộc vận động trên báo chí ................................................... 95 3.1.3. Hình thức thể loại tin bài về cuộc vận động trên báo chí ...................... 100 3.1.4. Tính chất thông điệp về cuộc vận động trên báo chí ............................. 102 3.1.5. Nội dung về cuộc vận động trong từng loại hình báo chí ...................... 107 3.2. Hiệu quả truyền thông của báo chí về cuộc vận động "Ngƣời Việt Nam ƣu tiên dùng hàng Việt Nam" ................................................................................. 109 3.2.1. Nhận thức của công chúng về cuộc vận động ........................................ 109 3.2.2. Thái độ của công chúng đối với cuộc vận động ..................................... 115 3.2.3. Hành vi của công chúng sau khi tiếp nhận thông điệp của cuộc vận động .................................................................................................................. 117 3.2.4. Tính hiệu quả của báo chí trong hoạt động truyền thông cho cuộc vận động “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam” .................................... 119 3.3. Hạn chế của báo chí trong việc chuyển tải thông điệp về cuộc vận động ....... 130 3.3.1. Hạn chế trong việc khai thác nguồn tin ................................................ 130 3.3.2. Hạn chế trong việc chuyển tải nội dung thông điệp ............................... 132 3.3.3. Hạn chế về hình thức thể hiện ................................................................ 133 3.3.4. Nguyên nhân dẫn đến các hạn chế trong hoạt động truyền thông cho cuộc vận động của báo chí...................................................................................... 135 Tiểu kết chương 3 .................................................................................................. 137 2
7. Chƣơng 4. VẤN ĐỀ ĐẶT RA VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ TRUYỀN THÔNG CỦA BÁO CHÍ TRONG CUỘC VẬN ĐỘNG "NGƢỜI VIỆT NAM ƢU TIÊN DÙNG HÀNG VIỆT NAM" ........................ 138 4.1. Những vấn đề đặt ra về hiệu quả truyền thông của báo chí trong cuộc vận động “Ngƣời Việt Nam ƣu tiên dùng hàng Việt Nam” ................................................... 138 4.1.1. Vấn đề thực hiện nhiệm vụ chính trị trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN của cơ quan báo chí ................................................................. 138 4.1.2. Vấn đề năng lực nghiệp vụ của nhà báo khi phản ánh về cuộc vận động .................................................................................................................. 139 4.1.3. Vấn đề đáp ứng nhu cầu tiếp nhận thông tin của công chúng ............... 141 4.1.4. Vai trò của ban chỉ đạo cuộc vận động trong công tác quản lý báo chí ..................................................................................................................... 141 4.1.5. Trách nhiệm của doanh nghiệp Việt Nam trong cuộc vận động "Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam" ..................................................... 143 4.2. Một số giải pháp và khuyến nghị nâng cao hiệu quả hoạt động báo chí trong các cuộc vận động xã hội ............................................................................. 144 4.2.1. Giải pháp tổng thể quản trị quá trình truyền thông hiệu quả để đạt được mục đích của cuộc vận động ................................................................................... 144 4.2.2. Các giải pháp cụ thể để nâng cao hiệu quả hoạt động báo chí trong các cuộc vận động ......................................................................................... 147 4.3. Bài học kinh nghiệm rút ra từ kết quả nghiên cứu ........................................... 159 Tiểu kết chương 4 .................................................................................................. 162 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 163 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ..................................................................................................... 168 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 169 PHỤ LỤC 3
8. DANH MỤC BẢNG Bảng 1. Cơ cấu mẫu điều tra của luận án (N=600) .................................................. 13 Bảng 2.1. Bảng phƣơng pháp Yale nghiên cứu cơ bản về khả năng thuyết phục của 3 yếu tố thông điệp, nguồn tin và công chúng ................................................... 66 Bảng 3.1. Mối liên hệ giữa chủ đề nội dung và nguồn tin (N=1021) ...................... 93 Bảng 3.2. Chủ đề tin, bài về cuộc vận động "Ngƣời Việt Nam ƣu tiên dùng hàng Việt Nam" trên báo chí (N = 1021) .......................................................................... 96 Bảng 3.3. Thể loại tin, bài về cuộc vận động "Ngƣời Việt Nam ƣu tiên dùng hàng Việt Nam" trên báo chí (N = 1021) ........................................................................ 100 Bảng 3.4. Mối liên hệ giữa chủ đề nội dung và hình thức thể hiện (N=1021) ....... 101 Bảng 3.5. Mối liên hệ giữa nguồn tin và tính chất tin, bài (N = 1021) .................. 103 Bảng 3.6. Mối liên hệ giữa loại hình báo chí và tính chất tin, bài (N = 1012)....... 104 Bảng 3.7. Mối liên hệ giữa chủ đề của cuộc vận động và các loại hình báo chí .... 108 Bảng 3.8. Những lý do không biết đến cuộc vận động "Ngƣời Việt Nam ƣu tiên dùng hàng Việt Nam" ............................................................................................. 110 Bảng 3.9. Mức độ quan tâm của công chúng với nội dung của cuộc vận động ..... 111 Bảng 3.10. Đánh giá của công chúng về những nội dung của cuộc vận động mà báo chí đăng tải ................................................................................................. 112 Bảng 3.11. Ý kiến đánh giá của ngƣời tiêu dùng sau khi tiếp cận thông tin về cuộc vận động "Ngƣời Việt Nam ƣu tiên dùng hàng Việt Nam" trên báo chí ....... 115 Bảng 3.12. Tiêu chí quyết định việc mua hàng của ngƣời tiêu dùng ..................... 117 Bảng 3.13. Thói quen trƣớc khi mua hàng ............................................................. 118 Bảng 3.14. Hành vi chia sẻ thông tin về cuộc vận động ........................................ 119 Bảng 3.15. Mức độ tin cậy của công chúng với các nguồn tin .............................. 120 Bảng 3.16. Mối tƣơng quan giữa tần suất tiếp cận thông tin về cuộc vận động trên báo chí với độ tin cậy với các nguồn tin .......................................................... 121 Bảng 3.17. Tƣơng quan Pearson giữa ý kiến đánh giá về ý nghĩa của cuộc vận động và đánh giá về hàng hóa Việt Nam ......................................................................... 122 Bảng 3.18. Mức độ tiếp cận thông tin về cuộc vận động trên các phƣơng tiện truyền thông đại chúng............................................................................................ 123 Bảng 3.19. Tƣơng quan Pearson giữa mức độ quan tâm của công chúng và tần xuất tiếp cận thông tin về cuộc vận động trên báo chí.................................................... 125 Bảng 3.20. Tỷ lệ đồng tình với từng tiêu chí đánh giá các kênh truyền thông cho cuộc vận động "Ngƣời Việt Nam ƣu tiên dùng hàng Việt Nam" .................... 134 Bảng 4.1. Ý kiến góp ý của công chúng về nội dung thông tin về cuộc vận động "Ngƣời Việt Nam ƣu tiên dùng hàng Việt Nam" trên báo chí ................................ 156 4
9. DANH MỤC BIỂU ĐỒ HÌNH VẼ Hình 2.1. Mô hình truyền thông của Lasswell và Shannon ..................................... 53 Hình 2.2. Mô hình truyền thông ............................................................................... 54 Hình 3.1. Mối liên hệ giữa nhóm tuổi và mức độ quan tâm về cuộc vận động ..... 127 Hình 4.1. Mô hình truyền thông thuyết phục cho cuộc vận động xã hội ............... 145 5
10. DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT CVĐ: Cuộc vận động MTTQ: Mặt trận tổ quốc NCS: Nghiên cứu sinh PTTT: Phƣơng tiện truyền thông TB: Trung bình TW: Trung ƣơng UB: Ủy ban P: Giá trị tƣơng quan Pearson 6